CD-recensie

 

© Aart van der Wal, februari 2010

 

 

Feldman: For Samuel Becket (1987).

Klangforum Wien o.l.v. Sylvain Cambreling.

Kairos 0012012KAI • 55' •

 

 

 


De Amerikaanse componist Morton Feldman (1926-1987) was tijdens zijn leven al omstreden en dat is hij, bijna een kwarteeuw na zijn dood, nog steeds. De oorzaak daarvan is niet moeilijk te vinden: Feldman trok eenvoudig het tafelkleed onder de in de muziek verankerde zekerheden weg. Hij rekende af met voor de musici en de toehoorders herkenbare muzikale systemen door een duidelijk herkenbare muzikale structuur compromisloos op te geven. Musici noch toehoorders konden zich er nog mee vereenzelvigen, alles was onontgonnen, nieuw en - alsof dat nog niet genoeg was - buitengewoon gecompliceerd. Het klassieke notenbeeld was verdwenen en daarmee het zo intellectuele maar vooral praktische houvast. De musici mochten de notenwaarden en de rusten zelf bepalen. Op basis van deze grafische notatie componeerden ze als het ware mee, waardoor geen stuk hetzelfde klonk. Het was de abstractie die in de muziek van Feldman hoogtij vierde, precies zoals vele eigentijdse schilders zich door het abstracte lieten inspireren. Er kon slechts een voedingsbodem zijn die tot het begin van de jaren vijftig het abstracte en improvisatorische karakter van Feldmans muziek: zijn samenwerking met John Cage, die hij in 1949 voor het eerst had ontmoet en die al spoedig daarna een grote invloed op Feldmans componeren zou gaan uitoefenen.

 
  Morton Feldman (1936-1987)

Zoals dat in die jaren in de Amerikaanse componistenscene gebruikelijk was werd er heel veel met allerlei technieken en vormen geëxperimenteerd. In de jaren zestig koos Feldman voor weer een andere vorm van improvisatie: de noten waren precies in de partituur genoteerd, maar het stond de musici vrij om zelf de tijdsduur van hun partij te kiezen, maar dan wel binnen het door de dirigent gegeven basistempo (ook Louis Andriessens Workers Union is daarop geinspireerd). Eind jaren zestig stapte Feldman over naar de exacte notatie van de noten, de notenwaarden, de ritmiek en de dynamiek. Daaraan hield hij vast, tot zijn dood in Buffalo in 1987. Zijn For Samuel Beckett dateert uit zijn sterfjaar en is precies genoteerd. Het stuk vraagt geen monsterbezetting, maar is wel uiterst gevarieerd georkestreerd voor drieëntwintig instrumenten, te weten twee fluiten, twee hobo's, twee klarinetten, twee fagotten, twee hoorns, twee trompetten, twee trombones, tuba, piano, harp, slagwerk, twee violen, altviool, cello en contrabas.

Als het basismateriaal eenmaal is vastgelegd is er vervolgens alleen nog sprake van perifere veranderingen. Door de inertie van het klankbeeld lijkt de tijdfactor volledig weg te vallen, wat op zich een fascinerende ervaring is, mits de concentratie de luisteraar niet in de steek laat. Trouwens, over tijdsduur gesproken: Feldmans Tweede strijkkwartet duurt ruim vijfeneenhalf uur ("Bij stukken die een uur of minder duren denk je aan de vorm, maar daarna wordt het een kwestie van schaal. [...] Dan moet je controle houden over het gehele stuk en dat vereist grote concentratie. [...] Eerst waren mijn werken als objecten, nu als dingen die in ontwikkeling zijn," aldus Feldman).

Voor de musici is zo'n stuk een ware krachttoer, al kan het tijdens een studio-opname naar believen in mootjes worden gehakt, om dan pas later te worden samengevoegd. In deze heldere opname, in februari 1999 gemaakt in het Casino Zögernits in Wenen is daarvan gelukkig niets te merken. Klanforum Wien onder leiding van Sylvain Cambreling is in het hedendaagse repertoire gepokt en gemazeld en dat hoor je aan de perfectie die hier wordt geëtaleerd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links