CD-recensie

 

© Aart van der Wal, september 2019

Dusapin: Penthesilea

Natascha Petrinsky (Penthesilea), Marisol Montalvo (Prothoe), Georg Nigl (Achilles), Werner Van Mechelen (Odysseus), Eva-Maud Hubeaux (Oberpriesterin), Wiard Witholt (Bote), Yaroslava Kozina (Botin), Marta Beretta (Amazone)
Koor & Orkest van De Munt, Brussel
Dirigent: Franck Ollu
Cypres CYP4654 • 90' • (2 cd's)
Live-opname: 7 en 9 april 2015, De Munt, Brussel

   

Het is de Franse componist Pascal Dusapin (1955) nooit duidelijk geworden waarom hij over de mythische figuur Penthesilea een opera wilde componeren. Het verlangen was er, meer viel er niet over te zeggen. Dat verlangen moet dan zijn ontstaan nadat de Belgische musicoloog Harry Halbreich hem op het pad naar het drama van Penthesilea zette. Dusapin leek hem de geknipte figuur om de uitermate wrede slotscène uit het gelijknamige drama van Heinrich von Kleist 1777-1811) in dramatisch getinte muziek om te zetten. Want dat was Halbreich wel duidelijk geworden: dat Dusapin als geen ander het 'barbaarse aspect' in muziek wist uit te drukken, met diens beginwerken als referentiepunt. Maar niet alleen dat: uit die bizarre slotscène kon zelfs een complete opera voortkomen!

Dat klopte wel, hoewel Dusapin moest toegeven dat hij na lezing van het geboekstaafde drama er maar weinig van begreep. Maar toch kroop het bloed... De wreedheid drong zich haast onweerstaanbaar aan hem op en de monsterlijke tekst zou hem blijven achtervolgen. Zelfs Goethe was er danig door van zijn stuk gebracht.

Dusapin ziet, zoals zovelen, in het toneelstuk van Van Kleist het vraagstuk van de liefde door het filter van een wet. De wet die het vrouwvolk verbiedt mannen lief te hebben met als enige reden een verkrachting uit een ver verleden. Penthesilea wordt echter ondanks dat verbod verliefd op Achilles, maar zonder nog de afloop te kennen van het gevecht dat ze onderling zullen voeren. Want gevochten moet er worden: ze mag een man alleen beminnen als deze door haar is overwonnen. Zo niet, dan schendt zij de wet van haar volk. Achilles weet dat en wil haar als zijn vrouw. Daarom wil hij haar misleiden door haar te laten geloven dat ze van hem heeft gewonnen. Daarmee pleegt ze echter meineed en wordt ze vervolgens verstoten door het volk waarvan zij de koningin is.

Dusapin: 'Wat is liefde zodra ze wordt beteugeld door een wet? [...] Naar mijn gevoel is de narratieve structuur van Penthesilea vandaag de dag aanwezig in alle conflicten die zich wereldwijde voordoen'. Dusapin schreef zijn opera schreef vanuit zijn 'bezorgdheid over de wereld'. Hij citeert Christa Wolf: 'Wij vernietigen waarvan wij houden. Dat is wat Penthesilea ons vertelt, in een geijkte formule gegoten. Deze formule lijkt in volmaakte overeenstemming met onze tijd'.

De slotscène is uitermate wreed. Achilles beseft dat hij alleen bij zijn geliefde Penthesilea kan blijven als hij zijn gevecht met haar verliest. Dat is nu eenmaal de wet van de Amazonen. Hij besluit daarom om haar ongewapend tegemoet te treden en zich aldus door haar te laten overmeesteren. Echter, de daarvan onkundige Penthesilea komt wel gewapend naar het strijdveld. Ze is bovendien vergezeld van een groot aantal bloeddorstige honden. Ze valt hem aan, schiet een pijl door zijn keel en verscheurt hem, samen met haar honden, in een uiterst bloederige scène (niet alleen de honden, maar ook Penthesilea zet letterlijk de tanden in Achilles). Het is dit 'barbaarse aspect' aan het slot waar Halbreich op doelde.

Dusapin heeft voor zijn Penthesilea de nogal breedvoerig uitgevallen tekst van Van Kleist slechts deels overgenomen, ongetwijfeld ingegeven door het nogal monotone karakter en verloop van al die gevechten tussen Penthesilea en Achilles. Samen met zijn dramaturge Beate Häckl werd veel uit de tekst geschrapt, waarna een compact geheel ontstond dat moest zorgen voor de vereiste vaart in de voorstelling.

Dusapin houdt van mythes, zoals bijvoorbeeld blijkt uit Passion, zijn op Monteverdi's L'Orfeo geïnspireerde opera (al is naar het libretto te oordelen de Orpheus-mythe nogal ver weg). Het theaterspektakel werd voor het eerst uitgevoerd tijdens het Festival van Aix-en-Provence in 2008 in de regie van Pierre Audi. In 2009 'reisde' het door naar het Holland Festival in Amsterdam (ook ditmaal in de regie van Pierre Audi) en in 2010 naar Parijs (regie Sasha Waltz). Deze laatste productie ging in 2012 ook in De Munt.

Toen de opdracht van de Brusselse Munt voor Penthesilea bij Dusapin arriveerde was na inmiddels zes grote theaterwerken zijn naam als operacomponist al ruimschoots gevestigd. Ook De Munt was voor hem als componist geen onbekend terrein: zijn eerste opera, Medeamaterial (gebaseerd op het middendeel van Heiner Müllers triptiek Verkommenes Ufer Medeamaterial Landschaft mit Argonauten) was er in 1992 in première gegaan (met in 2010 de herneming), in 2012 gevolgd door de reeds genoemde Passion.

De Franse dirigent Franck Ollu (1960) is een groot kenner van het eigentijdse repertoire en daarmee ook dat van Dusapin. Dat straalt ook van deze uitvoering af, geholpen door het uistekende presterende orkest en de verschillende koren van De Munt. Ook de acht solisten leveren een formidabele prestatie (het is zelfs maar de vraag of Barbara Hannigan hier meer uit zou hebben gehaald dan Natascha Petrinsky als Penthesilea), het engagement is meer dan indrukwekkend en de expressieve kracht die van deze voorstelling uitgaat ronduit overrompelend. Wat overigens niet kan verhelen dat het geheel in een alles en iedereen overheersende treurigheid en zwaarmoedigheid is ondergedompeld. In die zin laat het werk ondanks het veelkleurige instrumentarium een nogal monochrome indruk achter.

Iets soortgelijks treffen we aan in Medeamaterial, nog onlangs , in de zomer uitgevoerd tijdens de Salzburger Festspiele, eveneens onder leiding van Ollu. Ook hier is het somberheid troef, het onrecht tiert overal welig, politiek en maatschappij zijn volkomen gecorrumpeerd en zelfs ogenschijnlijk hechte onderlinge relaties delven onherroepelijk het onderspit. Kortom, voor de vrolijke noot moet je niet bij Dusapin zijn...

De opname is goed geslaagd, de gezongen teksten zijn uitsluitend in het Duits en de tekst op de cover is door de nogal ongelukkig gekozen achtergrond slecht leesbaar en aan hoofdletters hadden de ontwerpers geen boodschap.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links