CD-recensie
© Aart van der Wal, oktober 2021
Giosquino - Josquin Desprez in Italia Des Prez: Praeter rerum seriem (a 6) - Missa Hercules dux Ferrariae (a 4-6) - Tu solus qui facis mirabilia (a 4) - Fortuna d'un un gran tempo (a 3) - O Virgo prudentissima (a 6) - Inviolata, integra et casta (a 5) - La Bernardina (a 3) - Salve Regina (a 5) - Huc me sydereo (a 6) - Inviolata, integra et casta (a 12) Odhecaton, Gesualdo Six, La Reverdie, La Pifarescha o.l.v. Paolo da Col |
Dit sublieme album (een beter woord heb ik er niet voor) is voornamelijk gewijd aan de muziek die Josquin (ca. 1452-1521) schreef tijdens zijn verblijf in Italië, en dan met name in Ferrara. Vandaar de titel: Giosquino.
Verondersteld wordt dat hij in de lente van 1484 voor het eerst voet zette in Rome, waar hij in contact kwam met de welgestelde Ascanio Sforza, muziekminnaar, bisschop van Pavia en broer van Ludovico il Moro, bijgenaamd de 'Moor' vanwege zijn donkere huidskleur. Mogelijk heeft het elkaar gekruist: Josquins aankomst in Rome en Ascanio Sforza's benoeming tot kardinaal door paus Sixtus IV. De Sforza's vormden een machtige familie die samen met die van de Visconti's het in Milaan voor het zeggen hadden.
Josquin trad weliswaar in dienst van de Romeinse kardinaal, maar lang heeft dat niet geduurd, want al in juni arriveerde hij in Milaan, waar hertog Galeazzo Maria Sforza er een illustere cappella op nahield die ook buiten de stadsgrenzen een grote naam had. Het kan niet anders dan dat het voor Josquin een zeer vruchtbare muzikale omgeving moet zijn geweest, met onder meer Leonardo da Vinci (die, zoals zoveel kunstenaars, door de hertog van Milaan merendeels werd onderhouden) onder de gelederen. Met Franchino Gaffurio (1451-1522), de aan de kathedraal verbonden maestro di cappella, discussieerde Josquin vaak en graag over de meest uiteenlopende muziektheoretische kwesties.
In juni 1489 verwisselde Josquin Milaan evenwel toch voor Rome, waar hij in dienst van de paus zijn zangtalenten kon etaleren als lid van het meest prestigieuze koor dat de wereld toen kende: dat van de Sixtijnse Kapel. Opgericht in augustus 1483 door paus Sixtus IV verwierf het al snel een grote reputatie die ver boven de eigen landsgrenzen uitging. Een groot aantal missen en motetten van Josquin is in manuscriptvorm bewaard gebleven in de Biblioteca Apostolica Vaticana, wat overigens niet wil zeggen dat Josquin ze alle voor uitvoering in de Sixtijnse kapel heeft gecomponeerd.
Op dit nieuwe album ligt het zwaartepunt echter niet bij Milaan of Rome, maar bij Ferrara, waar Josquin, na het overlijden van paus Sixtus IV, in 1503 in dienst trad van de hertog van Ferrara Ercole d'Este. Ook Heinrich Isaac had grote belangstelling voor de goed betaalde baan getoond, concurreerde zelfs met Josquin, maar moest het uiteindelijk tegen hem afleggen: Josquin was eenvoudig de beste. Lang heeft hij er overigens geen plezier aan beleefd, want in 1504 moest Josquin vluchten voor de alom oprukkende pest. Hij trok noodgedwongen naar Parijs om in dienst te treden bij Lodewijk XII. Diens opvolger Frans I benoemde hem vervolgens tot kanunnik in Saint Quentin, wat evenwel niet de laatste halteplaats in zijn loopbaan zou zijn: er volgde nog zijn verbintenis met de Nederlandse kapel van keizer Maximiliaan I en ten slotte die van domproost van de kerk in zijn geboorteplaats. Waarmee de carrièrecirkel feitelijk rond was.
Wat deze uitgave opnieuw duidelijk maakt is Josquins genie als schepper van de ars perfecta, de volmaakte kunst. Dat geldt dan tevens voor deze uitvoeringen, waarin naast Odhecaton en Gesualdo Six ook La Reverdie (luit, ribeca, harp) en La Pifarescha (schalmei, tenor- en bastrombone) van de partij zijn. Dirigent Paolo da Colo heeft hiermee een ideaal ensemble samengesteld dat de schitterende muziek van Josquin des Prez alle recht doet. De gezongen teksten staan keurig afgedrukt in het uitstekend verzorgde boekje.