CD-recensie
© Aart van der Wal, oktober 2017
Denhoff: Bach-Variationen op. 114 Birgitta Wollenweber (piano) |  |
In het cd-boekje trapt de Duitse componist Michael Denhoff (1955) een open deur in met zijn vaststelling dat grote muziek altijd een spirituele context kent. Het zou eens anders moeten zijn! Maar dan rijst vervolgens de vraag op: wat is eigenlijk grote muziek? En wat is dan kleine muziek? Gevoelsmatig kunnen we een en ander heus wel invullen, maar een duidelijke definitie van het een en het ander die musicologisch hout snijdt is niet voorhanden. Echter, omdat muziek toch vooral een kwestie van gevoel is, mogen we in dit geval best daarop afgaan. Dat er dan dwaalwegen in het spel kunnen zijn doet er per saldo niet toe: wat telt is onze individuele beleving van de muziek. Ons gevoel is van ons en van niemand anders.
Voor Denhoff is luisteren naar of spelen van Bachs muziek zo ongeveer gelijk aan bidden. Hij is de eerste niet en zal de laatste niet zijn die het in verband brengt met een religieuze ervaring. Wat zijn eigen muziek betreft is hij niet minder duidelijk: 'Meine eigene Musik dient nur insofern dem Lobe Gottes, wie es der Maler Alexej von Jawlensky einmal formulierte: "Alle Kunst ist Suche nach Gott", aldus de componist in het boekje. In hoeverre die muziek dat ook uitstraalt naar de interpreet en de toehoorder is dan weer een geheel andere kwestie en wordt bovendien ook in dit geval individueel bepaald. Men speelt wat men spelen wil, men hoort wat men horen wil.
Voor zijn Bach-Variationen op. 114 koos Denhoff als uitgangspunt de sarabande uit Bachs Vijfde cellosuite. Een goede keus wat mij betreft, want zelf vind ik deze suite de meest diepzinnige en meest diep gelaagde van de zes (waarmee ik niets ten nadele van de overige vijf wil zeggen, integendeel). Wat Denhoff er vervolgens mee doet heeft mij niet alleen in strikt analytische zin niet overtuigd. Als ik het toch over open deuren heb: Denhoff is geen Bach (wie wel, kan eraan worden toegevoegd). Zijn variatiekunst mist Bachs grootse inventiviteit en logica, maakt vaak een gekunstelde indruk en is niet vrij van maniertjes. Het associatieve element in Bachs muziek maakt het - ondanks haar conceptuele complexiteit - op zich vrij gemakkelijk de melodische en harmonische verwikkelingen te (blijven) volgen, maar dat is een eigenschap die Denhoff niet op het creatieve lijf geschreven lijkt. Hoewel je uit de toelichting in het cd-boekje een geheel andere indruk krijgt: dat Denhoff in zijn opus 114 een waar muzikaal netwerk heeft aangelegd dat bestaat uit associaties, allusies en 'scherven'. Dat laatste is misschien nog wel het meest treffend en vormt tegelijkertijd inhoudelijk ook het kernprobleem van Denhoffs variatiekunst: dat de variaties misschien alleen nog op papier die naam verdienen (helaas heb ik de partituur hier niet), en dat de toehoorder die niet op het notenblad kan vertrouwen, duidelijke herkenning moet missen. Denhoff reikt de scherven aan, de luisteraar blijft met deze brokken zitten. Een variatie is dat pas in de ware betekenis van het woord als die hoorbaar - op welke manier dan ook, melodisch, harmonisch, ritmisch - van het origineel is afgeleid. Maar zelfs als dat niet het geval is kan het discours toch bijzonder interessant uitpakken, wat hier al evenmin het geval is. We worden geconfronteerd met door de tijd achterhaalde akkoordopstapelingen en te hooi en te gras aangebrachte harmonische en ritmische wendingen, terwijl het stuurloze melodische verloop niet uitnodigt tot betrokken luisteren. Het ligt zeker niet aan het geweldige spel van Birgitta Wollenweber, want dat is boven iedere denkbare kritiek ver verheven. Dit mag vertolkingskunst van de bovenste plank worden genoemd. Het moet een ware heksentoer zijn geweest om dit werk niet alleen pianistisch te beheersen, maar ook om weg te vinden in dit groteske labyrint. De opname is subliem: de Steinway D klinkt ook als zodanig. Het enige dat hier ontbreekt is het echte meesterwerk. Het is helder: gevoelsmatig is dit voor mij geen grote muziek. Maar u weet wat ik aan het begin van deze recensie schreef: wat telt is onze individuele beleving van de muziek. Ons gevoel is van ons en van niemand anders. U mag het dus onverkort een meesterwerk vinden! Klik hier om althans een indruk ervan te krijgen.