CD-recensie
© Aart van der Wal, juli 2023
William Byrd - Mass for five voices & other works Klik hier voor de inhoudsopgave Gesualdo Six o.l.v. Owain Park |
|
William Byrd (ca. 1543-1623) heeft een belangrijk en kwalitatief zeer hoogstaand vocaal en instrumentaal oeuvre nagelaten dat ook vandaag de dag naar vorm en inhoud nog steeds verbaast. Maar ook toen was het in de meeste kringen wel duidelijk dat zijn muziek die van zijn tijdgenoten op menig punt in de schaduw stelde. Zelfs op het in muzikaal opzicht toch bepaald niet schrale Europese vasteland viel het moeilijk om zijn gelijke te vinden, al waren ze er gelukkig wel, met in het genre van de motetten en missen Orlando die Lasso (Lassus) als een van de lichtende voorbeelden.
Byrd werd geboren in een uiterst turbulente periode, in een land dat werd verscheurd door het wrede bewind van Henry VIII. Op geloofsgebied had Hendrik al korte metten gemaakt met de kloostergemeenschappen, had hij de Latijnse mis uitgebannen en het componeren in een niet-reformatorische stijl tot een hachelijke onderneming gemaakt. Het was in de tijd dat de Kerk van Engeland had gebroken met de paus en de Katholieke Kerk.
Het zal voor Byrd, die zich als overtuigd en devoot katholiek maar ook als componist in allerlei religieuze kringen bewoog, niet meegevallen zijn om tussen de vele buien door te manoeuvreren. Maar hij was slim genoeg om voor hem begaanbare tussenwegen te vinden en dan met name door heterodoxe teksten te kiezen waaraan hij zich geen buil kon vallen. Daaronder ook de zogenaamde ‘gallow texts', in het Latijn gevatte psalmverzen die door priesters werden gezongen of gemurmeld toen zij op het punt stonden als martelaar te sterven. Teksten ook die betrekking hadden op een allegorisch Jeruzalem en die later ook door de Kerk van Engeland onder het bewind van Elizabeth I meer dan slechts oogluikend werden toegestaan.
Het belangrijkste werk op deze cd is Byrds vijfstemmige Mis, waarschijnlijk de laatste van de drie missen die hij componeerde na zijn vertrek uit de Chapel Royal in Londen naar het in katholieke winterslaap gedompelde Stondon Massey in Essex.
Hoewel de mis is gezet in het traditionele Latijn, is zij tegelijkertijd verweven met door hem gecomponeerde motetten, waarvan een groot aantal met ‘notes as a garland to adorn certain holy and delightful phrases of the Christian rite' (Byrd in het voorwoord van zijn tweede boek van Gradualia, 1607). Vandaar dat The Gesualdo Six voor dit album een keus maakten uit een aantal van die motetten, in lijn met het thematische, tonale en tekstuele karakter van de Mis.
Het zeskoppige ensemble (countertenor, twee tenoren, bariton, twee bassen) onder leiding van een van de bassen: Owain Park (zelf componist) werd in 2014 opgericht in Cambridge voor een uitvoering van de Tenebrae Responsories van Carlo Gesualdo, in de kapel van Trinity College. Sindsdien is het ensemble uitgegroeid tot een van de meest verfijnde ‘vocal consorts' die het land rijk is. Het is evenwel een verfijning die expressieve directheid niet naar het tweede of derde plan doet verhuizen. Integendeel, de gevoelslading en -ontlading die in deze streng geconcipieerde muziek wel degelijk besloten ligt (in niet alleen dit opzicht leunt zij vrij dicht tegen de contrapuntisch getoonzette missen van Luigi Palestrina aan) is bij dit consort in de beste handen. Dat geldt ook voor de tekst, die ondanks de meerstemmige zetting uitstekend verstaanbaar blijft, op zich al een schoolvoorbeeld van koorzang op zeer hoog niveau. De heldere opname staat ook op dit vlak niets in de weg.