Buxtehude - Opera Omnia VII

Vocale werken - deel 3

Nichts soll uns scheiden von der Liebe Gottes BuxWV 77 - Jesu, meines Lebens Leben BuxWV 62 - Nun danket alle Gott BuxWV 79 - Lauda Sion Salvatorem BuxWV 68 - Ich habe Lust abzuschneiden BuxWV 47 - Auf, stimmet die Saiten BuxWV 116 - Aperite mihi portas justitiae BuxWV 7 - Herzlich lieb hab ich dich, o Herr BuxWV 41 - Mein Gemüt erfreuet sich BuxWV 72 - Klinget für Freuden, ihr lärmen Klarinen BuxWV 119a - Schlagt, Künstler, die Pauken und Saiten BuxWV 122 - Eins bitte ich vom Herrn BuxWV 24 - Entreisst euch, meine Sinnen BuxWV 25 - Jesulein, du Tausendschön BuxWV 63 - Klinget mit Freuden, ihr klaren Klarinen BuxWV 119b - Alles was ihr tut mit Worten oder mit Werken BuxWV 4.

Johannette Zomer, Bettina Pahn en Miriam Meyer (sopraan), Bogna Bartosz (alt), Patrick van Goethem en Hugo Naessens (altus), Jörg Dürmüller en Andreas Karasiak (tenor), Klaus Mertens en Donald Bentvelsen (bas), The Amsterdam Baroque Orchestra & Choir o.l.v. Ton Koopman (continuo).

Challenge Classics CC72244 • 75' + 77' • (2 cd's)

www.challenge.nl

---

Ton Koopmans grootse Buxtehude-project loopt gesmeerd. Dat valt althans op te maken uit het onlangs verschenen zevende deel dat anderhalf jaar na de eerste uitgave nu in deze mammoetcyclus is verschenen. Opera Omnia: Alle Werken, uiteraard voor zover ze aan de lange geschiedenis konden worden ontrukt. De snelheid waarmee Koopman en de zijnen deze werken op cd zet is des te opmerkelijker omdat de overgeleverde Buxtehude-manuscripten, gekopieerde partijen en gedrukte uitgaven menig raadsel opwerpen en musicologische huisvlijt een belangrijk deel van dit project uitmaakt. Terug naar de bron betekent in dit geval dat een beroep moest worden gedaan op de verzameling van Buxtehudes oudere vriend Gustav Düben (1624-1690), organist bij de Duitse kerk en kapelmeester bij het koninklijk hof in Stockholm. Het is aan hem te danken dat er nog zoveel werken van Buxtehude in geschreven vorm bewaard zijn gebleven. De in de Düben-verzameling van de universiteitsbibliotheek in Uppsala bewaarde ongeveer honderd manuscriptafschriften (waarvan er tachtig overigens nergens anders te vinden zijn!) hebben in Ton Koopmans Buxtehude-odyssee uiteraard een doorslaggevende rol gespeeld. Van Buxtehudes gehele nog overgebleven oeuvre zijn vrijwel geen originele manuscripten voorhanden; van zijn orgelwerken zelfs geen een. Het enorme belang van de Düben-collectie kan daaraan alleen al worden afgemeten.

Het merendeel van Buxtehudes vocale werken behoort tot de kerkmuziek, met - het spreekt vanzelf - een onwrikbaar geloof als uitgangspunt en centraal thema. Qua omvang valt het aantal seculiere werken daarbij in het niet. Buxtehude hanteerde - zoals de meeste van zijn laat zeventiende-eeuwse tijdgenoten - het concert en de aria die door hun aard de componist bijna oneindige variatie-, combinatie- en stileringsmogelijkheden bood. Het was deze vorm die de vroege geschiedenis van de protestantse kerkmuziek heeft bepaald. De eer komt Buxtehude toe dat hij een belangrijke rol heeft gespeeld in de compositorische ontwikkeling ervan en een belangrijke wegbereider is geweest van de nieuwe cantatestijl die in aanzienlijke mate ervoor heeft gezorgd dat de kerkmuziek naar een hoger plan kon worden getild. Het was deze Deen (hij werd in 1637 geboren in Oldesloe) die in 1668 naar Lübeck verhuisde en daar als organist van de Marienkirche zich uiteindelijk tot een van de belangrijkste componisten in Duitsland ontwikkelde. In tegenstelling tot zijn tijdgenoten gaf hij de religieuze teksten een hoge expressieve lading mee, hetgeen zich onder meer in de originele, vernieuwende instrumentatie manifesteerde.

Uitvoering

Door de jaren heen hebben dirigent en ensemble in de historiserende uitvoeringspraktijk een onschatbare ervaring opgebouwd. Wat voor anderen lastige puzzelstukken zijn die zich niet of onvoldoende laten oplossen, zijn voor Koopman en de zijnen hindernissen die genomen kunnen worden, met als belangrijkste resultaat dat de muziekliefhebbers die in het oeuvre van Buxtehude zijn geïnteresseerd op deze wijze zelf steeds meer ontdekkingen kunnen doen. Het is fascinerend om te zien (maar vooral te horen!) hoe de kritische blik op het overgeleverde notenmateriaal en het daarmee verband houdende musicologische onderzoek zich bij die liefhebbers thuis in klinkende munt vertaalt: "Klinget mit Freuden, ihr klaren Klarinen!" hoewel dit natuurlijk alleen kan als de "Künstler die Pauken und Saiten schlagen". Dat brengt me op het hoge speltechnische en vertolkingsniveau dat eigenlijk geen echte inzinking kent. Alsof het koord voortdurend gespannen is (of wordt gehouden!). De musiceervreugde in zowel de vocale als de orkestrale gelederen spat ervan af. De keuze van de solisten is zonder uitzondering gelukkig: zwakke plekken zijn er niet. Ik ken de overwegingen van Ton Koopman niet, maar hij heeft in ieder geval niet consequent gekozen voor het zingen van de solo altpartij door uitsluitend de altus: Bogna Bartosz zingt namelijk de altpartij in BuxWV 62 en 79, in de overige werken zijn het de altus Patrick van Goethem en Hugo Naessens.

Deze vertolkingen bieden vanuit het door Ton Koopman gehanteerde totale concept een grote eenheid in verscheidenheid. hoewel er een groot onderscheid is tussen de aria's, concerten en cantates wortelt de stilistische uitwerking ervan in de articulatie, frasering, dynamiek en tempokeuze die enerzijds door de tekst en anderzijds door de barokke retorica worden gedicteerd. Solisten, koor en orkest voegen zich naadloos daarin, van het eenvoudige ritornello tot het complexe "Nun danket alle Gott" BuxWV 79. Het is mogelijk om uiterst nauwgezet te zijn en toch daarbij de sfeer van geïnspireerde spontaniteit te behouden.

De in 2006 en 2007 op de vaste opnamelocatie, de Amsterdamse Waalse Kerk gemaakte registraties waren uiteraard weer in handen van Adriaan Verstijnen, die daarmee zoveel ervaring heeft opgedaan dat op zijn receptuur blindelings kan worden vertrouwd: helder, transparant, ongekunsteld, met een vast omlijnd perspectief. Kortom, het staat er allemaal weer geweldig op.

Ik zeg het maar weer: helaas ontbreekt de Nederlandse tekst. De zoals altijd waardevolle toelichtingen van Christoph Wolff zorgen voor extra meerwaarde.