CD-recensie

© Aart van der Wal, december 2024

In loving memory of Lars Vogt (1970–2022)
This release is Lars Vogt’s final recording

En omdat het helaas zo is, hieronder een samenvatting van het interview dat Friederike Westerhaus naar aanleiding van deze opname had met Tanja Tetzlaff, Barbara Buntrock en Christian Tetzlaff (de vertaling uit het Duits is van mij):

Hoe kijken jullie nu terug op de opname van dit laatste album met jullie dierbare vriend Lars in maart 2022?

Tanja:  Voor mij persoonlijk is het zo dat, zodra ik stukken speel die we met Lars hebben gespeeld of stukken die me aan hem herinneren, het nog steeds heel vers en verdrietig aanvoelt. Christian zei gisteren ook dat het eerder erger wordt dan beter. Maar als ik terugdenk aan deze opname met die twee totaal verschillende stukken, dan herinner ik me ook hoe het destijds was: dat Lars, ondanks zijn ziekte, nog zo ongelooflijk vitaal, grappig en liefdevol was. Dat is echt merkbaar in het A-groot kwartet. En dan die duisternis in het c-klein kwartet. Beide herinneringen zijn heel levendig. En dan is er gewoon het grote verdriet dat we dit album niet meer volledig konden afronden. Eigenlijk hadden het alle drie de kwartetten moeten zijn.

En ook bij deze twee kwartetten was de opnamesituatie anders dan jullie oorspronkelijk hadden gepland.

Christian:  Ja, het A-groot kwartet hebben we gewoon normaal geproduceerd en daarna ter afsluiting gespeeld in de Bremer Sendesaal. En om er een echt concert van te maken, hebben we ook het c-klein kwartet in het programma opgenomen. Dat wilden we later opnemen, maar we zeiden: laten we het vandaag alvast maar een keer spelen. En dat is uiteindelijk dit album geworden. Ik weet nog van die laatste week dat ik bij Lars was, dat hij absoluut wilde dat het c-klein kwartet uitgebracht zou worden. En dat doen we nu dus. Het is zoals het is geworden, het hoort gewoon bij de situatie. Maar ik vind de combinatie zo passend: het A-groot kwartet is een groots, barok stuk van diepe schoonheid, dat zich breed ontvouwt en daarmee een aspect weerspiegelt van Lars' grote, ook positieve persoonlijkheid. En het c-klein kwartet – door Brahms geschreven als een stuk dat met de dood van een man te maken heeft en hoogstwaarschijnlijk een reflectie is op het overlijden van Robert Schumann – is in die zin ook een gedenkstuk. Muziek heeft vaak te maken met herinneringen en het vasthouden ervan. Zo doet Brahms dat met een wanhopige levenssituatie, en wij doen dat door onze interpretatie van het stuk voor onze vriend Lars. De taak van muziek komt voor mij volledig tot zijn recht op dit album.

Barbara, vind jij ook dat deze combinatie de verschillende kanten van Lars weerspiegelt?

Barbara:  Ik kende Lars niet zo goed als de andere twee collega's, dus ik aarzel om daar een oordeel over te geven. Maar zoals ik hem heb leren kennen, klopt het helemaal dat juist deze twee kanten er zijn. We hebben het c-klein kwartet daarna ook nog een keer gespeeld op het Kamermuziekfestival in Heimbach. Dat was ontzettend emotioneel.

Christian:  Bij de uitvoering in juni in Heimbach was het, anders dan bij de opname in het voorjaar in Bremen, voor iedereen duidelijk dat de situatie dramatisch was verslechterd. Tot vlak voor aanvang zei hij: “Ik kan niet spelen.” En toen speelde hij minstens zo goed als altijd. Maar het was een ander stadium, ook in de manier waarop wij het stuk speelden.

Juist omdat je Lars niet zo goed kende als de overige twee: Wat was het voor jou, Barbara, dat het samen muziek maken met hem zo bijzonder maakte?

Barbara:  Toen ik hem leerde kennen, was nog niet duidelijk dat hij ziek was. Toen al voelde ik mij meteen totaal welkom bij hem. Er was helemaal geen afstand, ondanks dat het mijn eerste keer in Heimbach was. Hij was meteen heel open, heel hartelijk, heel collegiaal. En dat is zo gebleven. Er zijn misschien mensen die veranderen als ze met zo'n ziekte te maken krijgen. Maar als hij al veranderde, werd dat liefdevolle volgens mij alleen maar sterker. Daardoor kun je je muzikaal nog meer ontplooien en je nog meer welkom voelen. Dat heeft me enorm geraakt en is me bijgebleven.

Tanja:  Dat A-groot stuk is zo'n ongelooflijk gek, vrolijk stuk voor Brahms. Het is zo jeugdig, dromerig, afgezien van de schaduwmomenten die natuurlijk ook komen. En ik herinner me die ongelofelijke humor die Lars echt tot aan zijn dood had. Het was ook geen sarcastische, bittere humor. Ik herinner me dat we het concert in Bremen in februari speelden – dat hoort bij dit album – terwijl hij chemotherapie aan het infuus onderging. Hij wilde dat concert absoluut spelen en had die dag die medicatie nodig. Hij maakte de hele tijd grappen over het zakje dat hij nu onder zijn jasje moest dragen. Op een manier die het voor ons allemaal zoveel makkelijker maakte om met de situatie om te gaan. Op dat moment was hij echt gewoon de normale Lars, en we waren er allemaal met grote vreugde bij.

Christian:  Ik heb enorm genoten van de opnamen van het A-groot kwartet. Alles is zwaar. Er is geen muziek die makkelijk te spelen is. Maar dit is muziek waarbij je niet voortdurend alles twee keer hoef om te draaien, en waarbij je echt eens vijf minuten achtereen puur een melodie kunt spelen. Dat is zeldzaam. En daarom herinner ik me de schoonheid van deze opnamen met de heel veel warmte.

Hoewel er aan dat stuk [het c-klein kwartet] eigenlijk niets 'normaals' is. Zelfs die opening is compleet waanzinnig. Die pianoakkoorden, en dan jullie strijkers die inzetten. Hoe werkt dat begin op jullie?

Tanja:  Lars speelde dat altijd extreem en diepgaand, niet meer mooi.

Barbara:  Ik vond dat begin altijd vrij lastig, omdat je meteen in die sfeer van totale wanhoop moet zijn. Je begint als het ware emotioneel op het dieptepunt. Je loopt het podium op en moet direct in die stemming zijn, dat is echt niet eenvoudig.

Waarom was de muziek van Brahms zo belangrijk in jullie vriendschap met Lars?

Christian:  Voor mij is het muziek die haar zwakheden en haar lijden niet verbergt. Net zoals wij alleen echt vriendschappen en hechte relaties kunnen opbouwen als we ook toestaan te laten zien waar het op dat moment niet goed gaat. En dat doet Brahms voor mij altijd. Ik kan me voorstellen dat je met Brahms mooie avonden had kunnen doorbrengen. En er zijn een paar van zijn tijdgenoten waarbij ik me dat veel minder goed kan voorstellen.

Tanja:  Maar ik denk dat het ook te maken had met de manier waarop Lars Brahms speelde of hoe hij hem aanvoelde. Er zijn collega's die zeggen dat Brahms streng is en dat je daar nooit zulke directe, sentimentele gevoelens in vindt. Bij Lars had ik altijd het gevoel dat hij het grenzeloze in alle richtingen bij Brahms verkende. Het grenzeloze dansen, lachen, huilen, woeden. En daarin konden we ons in onze vriendschap helemaal laten gaan. Niet alleen in gesprekken, maar vooral ook in het samen muziek maken. En daarvoor was deze componist echt gepredestineerd.

De laatste uitvoering van Brahms' Pianokwartet nr. 3 in c, op.60 in Heimbach met v.l.n.r. Christian Tetzlaff, Barbara Buntrock, Lars Vogt en Tanja Tetzlaff

Lars Vogt overleed op 5 september 2022, slechts drie dagen voor zijn tweeënvijftigste verjaardag, in zijn woonplaats Erlangen. Hij leed al geruime tijd aan kanker, was begin 2020 aldus gediagnosticeerd, maar bleef desondanks tot vrij kort voor zijn overlijden optimistisch en optreden, ondanks de ingrijpende chemokuren.

Een fenomenale concertpianist en een veelgevraagde kamermusicus. Wie wilde eigenlijk niet met hem samenwerken? De wereldtop wist hem ook in dit metier gemakkelijk te vinden. Daaronder namen als die van Christian en Tanja Tetzlaff (met hen maakte Lars een uitgebreide tournee in de V.S.), Daniel Hope, Tabea Zimmermann, Kim Kashkashian, Boris Pergamenschikow, Antje Weithaas, Isabelle Faust, Heinrich Schiff, Sarah Chang, Silke Avenhaus, Antoine Tamestit en Kirill Gerstein.

In 1998 stond Lars Vogt aan de wieg van Spannungen, met als subtitel Musik im Kraftwerk Heimbach, het jaarlijkse, op kamermuziek gerichte zomerfestival in Heimbach nabij Keulen, in Noordrijn-Westfalen. De concerten vinden gedurende een week plaats in een bijzondere ambiance: in de niet meer in gebruik zijnde waterkrachtcentrale. De musici, veelal vrienden en collega's van Lars, kwamen op zijn uitnodiging naar Heimbach om met hem en anderen te musiceren, waabij menig optreden live werd opgenomen en uitgezonden door Deutschlandfunk of later op cd uitgebracht.

Het was ook in Heimbach, waar Lars in juni 2022 voor het laatst optrad, hier op YouTube, met Brahms' Intermezzo op. 117 nr. 1, met in de gedrukte partituur de eerste twee regels, hij kondigt het zelf aan, van een anonieme Schotse ballad: Schlaf sanft mein Kind, schlaf sanft und schön! Mich dauert's sehr, dich weinen seh'n, ontleend aan 'Lady Anne Bothwell's Lament', in het Duits vertaald door Johann Gottfried Herder.

aar Lars keek verder dan het concertpodium en de platenstudio. Zo richtte hij in 2005 Rhapsody in School op, een omvangrijk educatieproject gericht op klassieke muziek en jazz, met als doel professionele musici in contact te brengen met een jonge, schoolgaande generatie en die in haar muzikale ontwikkeling te stimuleren en bij gebleken talent ook verder bij te staan. Het project ging van start onder het motto 'Eine künstlerische Gesellschaft ist eine lösungsfähige Gesellschaft'.

Zijn benoeming in 2013 tot docent aan aan het conservatorium van Hannover (waar hij ooit zelf studeerde) stond een aanzienlijke uitbreiding van zijn muzikale activiteiten niet in de weg: naast zijn vele solo-optredens en -concerten zag hij nog voldoende ruimte voor wat geleidelijk aan een belangrijke tak van zijn musiceren zou worden: het dirigeren, als chef-dirigent (eerst van Royal Northern Sinfonia, van 2015 tot 2020, en vanaf 2020 van het Orchestre de Chambre de Paris, met nog in maart 2022 de verschijning van de cd met de beide pianoconcerten en het Capriccio brilliant van Mendelssohn op het Ondine-label), maar ook als veelgevraagd gast-dirigent.

Nog in mei 2022 trad Lars Vorgt ook in ons land op, in TivoliVredenburg en het Muziekgebouw in Amsterdam, met onder andere Beethovens Hammerklaviersonate en Janáceks Pianosonate 1.X.1905.

Het laatste interview met de altijd optimistische Lars Vogt vond nog kort voor zijn overlijden plaats, op 12 augustus 2022. U kunt het hier terugzien. Lars Vogt was getrouwd en had drie kinderen.

Deze laatste opname van Lars Vogt is niet alleen een document humain maar tevens de laatste getuigenis van groots pianospel temidden van zijn drie collega's die eveneens garant staan voor een niet minder magnifieke vertolking. Maar wat een tragedie.

Ondine bracht de beide pianokwartetten op twee cd's uit. Het is mij niet duidelijk geworden waarom, want één cd had volstaan.

index