CD-recensie

© Aart van der Wal, mei 2023

In het begeleidende persbericht werd het als ‘dreamteam' aangeduid: de Britse violiste Rachel Podger en de Zuid-Afrikaanse fortepianist en klavecinist Kristian Bezuidenhout. En zo is het, gelet op de prestaties van dit duo in zowel de concertzaal als de studio en wat dit album te bieden heeft.

Ditmaal hebben zij zich gebogen over vier sonates en een Arioso met variaties van Carl Philipp Emanuel Bach, twee ervan voor klavecimbel en viool (in die volgorde!), de overige twee voor fortepiano en viool, door de componist vormgegeven als duosonate, een genre dat in de loop van de achttiende eeuw tamelijk veel veranderingen heeft doorgemaakt en waarvan de historie zo ongeveer teruggaat tot de sonates en concerten van Antonio Vivaldi, de Venetiaan die ook voor vader Johann Sebastian Bach een belangrijke inspiratiebron is geweest.

Het bijzondere van C.Ph.E. Bachs duosonates is juist dat ze paradoxaal genoeg zelfs tot vandaag minder bekend zijn geworden, maar ook dat ze in eerste aanleg bedoeld waren als triosonate, dus voor twee melodie-instrumenten, aangevuld door basso continuo. Eerst rond medio 1700 werden ze door de componist in een ander jasje gestoken: dat van de duosonate. Alleen de in 1767 gecomponeerde Sonate in b, Wq 76 ontstond waarschijnlijk als duosonate (een manuscript of druk van een triosonate ontbreekt). De traditionele driedelige vorm wordt alleen in de Sonate in D, Wq 71 doorbroken: het vierde en tevens laatste deel is geconcipieerd als Menuet I en II.

Zoals dat ook geldt voor onder meer de triosonates weerspiegelen de duosonates de typische ‘empfindsamer Stil' zoals die in Noord-Duitsland vanaf de jaren 1720 geleidelijk aan de traditionele barokmuziek begon te verdringen. Het hoogtepunt van deze stijl ontwikkelde zich in de jaren zeventig, temidden van het inmiddels in opkomst komende ‘Sturm und Drang' en het klassieke idioom. Wat de latere duowerken betreft vinden we daarvan het meest sprekende voorbeeld terug in zowel het expressief getoonzette Arioso als in de van een warme lyriek vervulde langzame sonatedelen.

Carl Philipp Emanuel werd geboren in Weimar in 1714 en overleed in Hamburg in 1788. De vraag is dan of de door Bezuidenhout gebruikte kopie van een Anton Walter (Wenen, ca. 1805) niet al te zeer als een ‘laatbloeier' ten aanzien van deze sonates en het Arioso moet worden bestempeld. Eerst enige decennia na de dood van vader Bach in 1750 begon de bouw van fortepiano's voortgang te boeken en namen de aantallen navenant toe, waardoor voornoemde Walter in die zin eigenlijk niet bij deze werken past. Dat ze in die tijd probleemloos door elkaar werden gebruikt: klavecimbel, clavichord en fortepiano, doet daaraan niet af. In hoeverre het als punt van kritiek kan gelden is weer een geheel andere kwestie. In ieder geval doet dit vraagteken zich niet voor bij het gebruikte klavecimbel, een kopie van een dubbelmanuaal van de Parijse bouwer Pascal Taskin uit 1769. Podger bespeelt een Pesarinius (Genua, 1739) en die past deze muziek dus als een handschoen.

Speltechnisch valt er – het is in lijn met de hooggespannen verwachtingen – geen speld tussen te krijgen, maar ook de instrumentale barokke retorica komt dankzij deze vier meesterhanden volledig aan bod. Het stijlbesef is ronduit indrukwekkend, het inzicht in deze materie niet minder en het muzikanteske karakter van deze vertolkingen mag exemplarisch heten. Dat het toetsinstrument de overhand heeft betekent binnen de gegeven verhoudingen uiteraard een meer ondergeschikte rol van de viool, maar dat neemt niet weg dat de vele sprankelende dialogen de meest verwende liefhebber zullen doen watertanden; en zeker in dit opnametechnisch kader dat de drie instrumenten in het best denkbare licht zet en de balans al net zo ideaal is. Kortom, een heel bijzondere prestatie van alle betrokkenen!

index