CD-recensie
© Aart van der Wal, maart 2019
Bach: Markus-Passion BWV 247 (1744) David Szigetvári (tenor - evangelist), Konstantin Wolff (Jezus - bas), Marta Mathéu (sopraan), Reinoud Van Mechelen (tenor), Javier Jiménez-Cuevas (bas), Simón Millán (Petrus - bas), Victor Vilca (Pilatus - bas), Aina Albajar Sigalés (alt), David Hernández (tenor), Veus - Cor Infantil Amics de la Unió, La cappella Reial de Catalunya, Le Concert des Nations o.l.v. Jordi Savall |  |
Vanuit muziekwetenschappelijk perspectief is er geen enkele twijfel over: niet alleen componeerde Bach een derde passie, de Markus-Passion, maar hij voerde die ook uit. We weten zelfs waar en wanneer: in Leipzig op Goede Vrijdag 1731. Ook weten wij dat hij naast de gebruikelijke evangelietekst wederom gebruik maakte van de tekstdichter Picander. Het bewijs van het bestaan van die Markus-Passion blijkt ook nog eens uitdrukkelijk uit een in 2009 gedane vondst in Sint-Petersburg. Daar kwam een latere versie van het oorspronkelijke libretto boven water, speciaal bedoeld voor een uitvoering op Goede Vrijdag in 1744, eveneens in Leipzig. Niet alleen blijkt uit dit libretto dat er, vergeleken met de eerdere versie, meerdere tekstwijzingen in waren aangebracht, maar ook dat daarin enige koralen en aria's in een andere volgorde zijn opgenomen, naast een uitbreiding met twee (nieuwe) aria's. Alles bijeengenomen geeft dit een goed beeld van zowel vorm als inhoud van de Markus-Passion.
Hoe interessant op zich ook, vanuit uitsluitend muzikaal oogpunt is toch wel het grootste probleem dat van de door Bach geschreven muziek geen noot is overgeleverd: geen manuscript, geen afschriften, geen partijen, helemaal niets. Dat is eigenlijk nauwelijks te begrijpen, met op zijn minst twee uitvoeringen (1731 en 1744) en bovendien de gevonden libretti, met op de achtergrond de grote Thomascantor uit Leipzig. De enige verklaring (en ook die komt uit muziekwetenschappelijke hoek) zou kunnen zijn dat Bach geen nieuwe noten bij de door Picander aangeleverde teksten componeerde, maar gebruik maakte van een techniek waarin hij veel ervaring had opgedaan: die van het pasticcio ofwel de parodie: het creëren van nieuwe teksten bij reeds bestaande muziek. Iedere Bach-liefhebber kent daarvan de glanzende voorbeelden.
De bekende Duitse Bach-kenner Alfred Dürr heeft in de jaren zestig van de vorige eeuw uitvoerig onderzoek gedaan naar de achtergronden van Bachs Markus-Passion en daaruit geconcludeerd dat de componist voor de meeste koren en aria's gebruik heeft gemaakt van de muziek uit zijn 'Trauerode' BWV 198. Dat werk ging voor het eerst in Leipzig op 17 oktober 1727, als eerbetoon aan de kort daarvoor overleden Christiane Eberhardine, koningin van Polen en prinses van Saksen. We kennen daarvan ook het bekende 'Laß Fürstin, lass noch einen Strahl', waar Bach vervolgens een bewonderenswaardige draai aan gaf: 'Geh, Jesu, geh zu deiner Pein', ofwel ... het openingskoor van de Markus-Passion.
Afgezien van Dürers bevindingen: Jordi Savall speelde met zijn musicologische strijdmakker Alexander Grychtolik voor deze uitvoering van de Markus-Passion ad libitum leentjebuur bij verschillende werken van Bach. Uitsluitend muziek van Bach en dus niet, zoals meer gebruikelijk, die traditionele maar toch wel wat merkwaardige combinatie van muziek van Bach en van diens tijdgenoot Reinhard Keiser. Bovendien volgde Savall de tekst zoals die in 1744 in Sint-Petersburg werd ontdekt. In de - zoals altijd bij Savall - uitvoerige toelichting wordt uiteengezet welke stukken van Bach in deze 'Markus' zijn verwerkt. Het klinkt zonder uitzondering overtuigend, al blijven ook de gemaakte keuzes uiteraard arbitrair. Over het niveau van solisten, koor en orkest hoeft niemand zich te beklagen: dit is een topproductie zoals wij die van Savall cum suis gewend zijn, nog eens ondersteund door de schitterende opname en het fraai uitgevoerde boekwerk.