CD-recensie

 

© Aart van der Wal, februari 2020

Auerbach: 72 Angels (In Splendore Lucis)

Nederlands Kamerkoor o.l.v. Peter Dijkstra m.m.v. Raschèr Saxophone Quartet
Alpha 593 • 84' • (2019)
Opname: datum ontbreekt, Waalse Kerk, Amsterdam

   

Moet je als luisteraar voor '72 Angels' Lera Auerbach (1973, Tsjeljabinsk, Rusland) engelengeduld hebben? Vanuit stilistisch perspectief is het bijna avondvullende werk afwisselend genoeg: de klanken komen vaak van heel ver, oosters zelfs, zoals er ook invloeden zijn die onmiddellijk doen denken aan klezmer, jazz, big band, de Vlaamse polyfonisten en de Barok. Het klankgewaad is afwisselend fijnzinnig, grofmazig, brutaal, terughoudend, fluisterend, scanderend aards, verheven, eigentijds, romantisch, naast flarden uit de Barok en de Renaissance. Het zou de indruk kunnen geven dat het om een sterk eclectisch getinte schepping gaat, maar niets is minder waar: het geheel ademt wel degelijk een geheel eigen en daarmee uniek stempel.

De namen van de 72 engelen vinden we terug in de in het twaalfde-eeuwse Europa onstane joods-mystieke Kabbala. Voor Auerbach lijkt dat - naast de getallensymboliek - een belangrijk uitgangspunt te zijn, getuige ook eerdere composities van haar hand. De engelen vervullen in de joodse mystiek de rol van bemiddelaars: ze staan als het ware tussen de mens en God in. Er is de verwijzing naar het bijbelboek Exodus, 14:19-21, al zullen we daarin hun namen niet direct terugvinden. Overeenkomstig de kabbalistische leer dienen de 216 letters eerst door elkaar te worden gehusseld om vervolgens te worden verdeeld in 72 drielettertropen. Nogal ingewikkeld dus.

De structuur is niet complex al ligt het besef ervan in auditief opzicht niet voor de hand. Om u enigszins op weg te helpen: op de voorliggende cd begint bij track 7 het tweede deel (Angel 37). Daarnaast is sprake van een verdere onderverdeling en wel in drie 'compartimenten' (met als kantelpunten Angels 24 en 48. Ze symboliseren eenheid en verdeeldheid, respectievelijk twee in één (dualisme) en drie in één (drie-eenheid). Op deze markeringspunten of grenslijnen worden alle eerder genoemde namen van de engelen gereciteerd (met een ware glansrol voor het koorlid Gilad Nezer die als een echt joodse cantor fungeert).

Lera Auerbach

Auerbach verklaarde in 2016 dat het concept haar al twintig jaar lang had beziggehouden en dat het bijzondere idee van het saxofoonkwartet voortkwam uit haar samenwerking met het fenomenale Raschèr Saxophone Quartet. Het was dit ensemble dat samen met het dameskoor van de West-Duitse omroep in 2013 de eerste uitvoering verzorgde van de 'Gallows Songs'. In het cd-boekje zegt ze het zo: 'De klank van de saxofoon is grenzeloos in kleur en expressie. Hij kan brullen als een wild dier maar ook klinken als een sjofar. Gevieren roepen ze het geluid van krachtige trompetten op, maar ook dat van fijnzinnige houtblazers of zelfs een geheimzinnige glasharmonica'.

De voor de hand liggende vraag: houdt het stuk de aandacht zo lang gevangen? Met als bijkomend aspect dat van een gezongen tekst geen sprake is. Alleen de namen van de engelen worden gereciteerd. Dan is er het meditatieve karakter en de als het ware door de muziek ingenomen gebedsruimte, waar nog bijkomt dat de 72 préludes zonder cesuur met elkaar zijn verbonden zijn. Dat alles tezamen eist van de toehoorder de nodige concentratie. Dat zal voor eenieder die er kennis mee maakt ongetwijfeld anders worden ervaren, maar wel wordt al snel duidelijk dat Auerbach met trefzekere hand een uiterst ingenieus muzikaal borduurwerk heeft gecreëerd dat een uitermate fascinerend beeld oplevert van wat inspiratie, fantasie en structureel inzicht vermag. Wat dat laatste betreft: het is al een kunst op zich om de diverse gehanteerde stijlen tot een structureel hecht geheel aaneen te smeden. Maar ook vluchtigheid moest worden vermeden, in een setting die aan maar liefst 72 engelen een strikt individueel plekje geeft in een muziekstuk van ruim 83 minuten. Dat betekent gemiddeld zo'n 1 minuut per engel: hoe kan dat dan nog sprake zijn van voldoende substantie? Maar ook dat is Auerbach wonderwel gelukt. Al gaan de engelen snel voorbij, ze gaan zeker niet in muzikale damp op.

Ook in puur stilistisch opzicht moet het een ware heksentoer zijn geweest, maar al die verschillende, door Auerbach vakkundig beproefde stijlen verhouden zich harmonieus tot en richten zich niet tegen elkaar: Stravinsky en Mozart, big band en Bach, recitatief en beurtgezang.

Het Nederlands Kamerkoor en het Raschèr Saxophone Quartet tijdens de uitvoering van Lera Auerbachs '72 Angels' onder leiding van Pieter Dijkstra

Zowel het Nederlands Kamerkoor als het Raschèr Saxophone Quartet zijn topensembles en onder leiding van Peter Dijkstra kan het eigenlijk niet anders dan dat dit in deze uitvoering tot gelding komt. En zo is het ook: de uiterst gepolijste en expressieve koorzang doet wonderen voor de rijk getooide evocatieve aspecten van het werk met het saxofoonkwartet daarin met zeldzame schoonheid verweven.

________________
Op 30 januari jl. ging in het Muziekgebouw in Amsterdam Auerbachs 'Goetia 72- In umbra lucis' in première. Het werk werd geschreven in opdracht van het Nederlands Kamerkoor met steun van het Muziekgebouw en de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links