www.uitgeverijhuisclos.nl/46.html of mail: info@uitgeverijhuisclos.nl

---

Het boek Theater Levano gaat over Chaim Levano (1928), wiens creatieve bestaan als musicus, componist, arrangeur, begeleider, schrijver, regisseur, acteur, stem- en voordrachtkunstenaar, theater-, installatie-, radio- en tv-maker zich afspeelde in - in alfabetische volgorde - Amsterdam, Heerlen, Israel, München, Münster, Parijs en Roermond. Een avant-gardist avant la lettre, een modernist in hart en nieren die gelijkgestemde grote namen, van Daniil Charms tot Kurt Schwitters, van Gertrude Stein tot Velimir Chlebnikov het theater binnenbracht, en toegankelijker werk van van als Bernlef (Hersenschimmen) en Hans-Joachim Schädlich (Liefdesmest) uit de conventie lostrok om tot vervreemdend muziektheater om te smeden. Levano was de eerste die in ons land de pianostukken van Satie op het repertoire zette, Kurt Schwitters liet klinken en de muziek van Friedrich Nietzsche (heel wat bekender als filosoof dan als componist) ten gehore bracht. Als uitvoerend musicus was Levano een van de steunpilaren van het Resistentie Orkest, een Amsterdams kamermuziekensemble dat als voornaamste doel had om te ontregelen, alom gevestigde tradities te doorbreken. Onder leiding van de violist Hub Mathijsen en aangekondigd door Carel Alphenaar speelde het orkestje 'alternatieve salonmuziek', met Café Hoppe op het Spui als belangrijke pleisterplaats. Wat het illustere gezelschap bij elkaar had gebracht was de afkeer van de gevestigde kunst. Tussen de geboorte in 1968 en het overlijden in 1984 van het ensemble zagen diverse, bepaald niet alledaagse projecten het licht, variërende van het Eksoties Kietsj Conservatorium en de Insektensekte tot het Deskundologies Laboratorium.

Theater Levano, uitgegeven in de vorm van een lexicon, wil werk en leven van Chaim Levano over het voetlicht brengen en levend houden. Zoals Ben van Melick het in zijn nawoord verwoordde, was Levano veelzijdig, origineel en rusteloos. Ze vormen de karakteristieken voor de taalkunstenaar die - al dekt het maar een deel van de lading van zijn multilaterale kunstenaarschap - werd gekenschetst als de 'laatste nog levende Nederlandse dadaïst'. Levano was een heel lang leven voortdurend op zoek naar wat achter de teksten verscholen lag, naar de 'kieren in taal en kunst'. Zonder een heldere boodschap richting het publiek (dat belerende dat zoveel theatermakers in het vaandel hebben paste hem niet) wilde hij het wel laten nadenken, met behulp van ratio en verbeelding.

Chaim Levano

Het idee voor deze uitgave dateert al uit de jaren tachtig en stamt van Joep Schreurs (1952-1999), die toen samen met Piet Gerards de gelijknamige uitgeverij voerde. Het kwam er echter niet van, tot in 2009 Gerards en Van Melick het plan weer oppakten.
Theater Levano bevat een uitvoerig gedocumenteerde levensschets op basis van gedegen bronnenonderzoek en gesprekken met Levano, naast een lexicon en een documentaire film op dvd. Het lexicon vervult de functie van naslagwerk en kwam eveneens tot stand op basis van uitvoerig bronnenonderzoek, waaronder artikelen in dag-, week- en vakbladen, theaterprogramma's, regieaantekeningen, speellijsten, brochures, subsidieaanvragen, interviews, recensies, gesprekken met Levano's intimi en medewerkers, en niet in de laatste plaats ontwerpen voor theater-, radio- en tv-programma's. Dat de keus nogal arbitrair is uitgevallen is een van de onvermijdelijkheden die een uitgave als deze begeleiden.
Het archief van Levano heeft zeker ook geholpen om een en ander op zorgvuldige wijze in kaart te brengen, al moet worden gezegd dat hij weliswaar vrijwel alles bewaarde, maar niet was toegekomen aan efficiënte ordening. Dat zat ook in de kunstenaar Levano als het ware ingebakken: de vrees om een etiket opgeplakt te krijgen, weerzin tegen gegraaf in het verleden ('Dat doet er niet toe!') en zijn rusteloze geest (steeds weer wat anders, en vooral vooruit!). Wat zeker ook niet heeft geholpen is Levano's gebrek aan medewerker onder het motto dat hij vindt dat tekst en uitleg aan het publiek niet geboden is: zijn werk moet voor zich spreken, basta. Gelukkig was Levano's levenspartner Nicole Ohliger bereid om ten behoeve van deze publicatie althans een begin te maken met de archivering.

Levano's uitgesproken hekel tegen 'human interest 'onderwerpen heeft vooral de auteur van de levensschets en de maker van het gefilmde interview het bepaald niet gemakkelijk gemaakt. Levano's bedenkingen tegen vermenging van werk en leven waren net zo fundamenteel als zijn bezwaren tegen biografische elementen die met zijn joodse identiteit en oorlogservaringen te maken hadden. De uiteindelijke versie van de levensschets werd pas na veel vijven en zessen door hem min of meer geautoriseerd.

Het filmmateriaal, zowel in kleur als in zwarwit, kent evenals het boek een logische chronologie, waarbij de fragmenten worden afgewisseld met het gesprek dat de regisseur met Levano voerde. De documentaire biedt een staalkaart van een twintigtal producties van Levano. In het boek wordt naar de fragmenten verwezen, waardoor de film niet alleen als op zich staand document kan worden bekeken, maar tevens dient ter illustratie van de tekst.

Alles tezamen genomen is het een schitterende hommage aan de mens en kunstenaar Chaim Levano geworden. De typografische verzorging alleen al verdient een aparte prijs. We zijn ook in ndit opzicht inmiddels verwend geraakt door de schitterende uitgaven van Uitgeverij Huis Clos. Ik noem in dit verband slechts Misha Mengelbergs Enkele regels in de dierentuin, samengesteld door Erik van den Berg.