Franz Straatman: De witte kuif op het frontbalkon | Jan Willem Loot: muziek en management

Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 157 blz. met notenapparaat en fotokatern, ISBN: 9789046805305

---

Wenen aan de Amstel, wenen aan de Amstel

Over achter de schermen van het orkestbedrijf lees je niet zoveel. Dit boek over Jan Willem Loot, achtereenvolgens directeur van het Overijssels en Amsterdams Philharmonisch en het Concertgebouworkest, is meer dan welkom. Ik lees het vooral als een verwijt richting orkestmusici! Welke muziekliefhebber fronste zijn wenkbrauwen niet bij het vertrek van dirigenten als Anton Kersjes, Bernard Haitink en Riccardo Chailly. De orkestleden waren op die dirigenten, die bepaald niet misfunctioneerden, uitgekeken. In welke bedrijfstak kom je dit soort flauwekul tegen? Wanneer dirigenten of directies op orkestmusici zijn uitgeluisterd, is het onmogelijk om het speelpeil omhoog te krijgen want de vakbonden spelen tegen. Wie herinnert zich nog dat het Rotterdams Philharmonisch Orkest een nieuwe dirigent zocht die vooral niet te goed mocht zijn (James Conlon). Dat soort stijlfiguren danken we aan de orkestcommissies, waarin orkestmusici een zwaarwegende stem hebben. Wie weet nog van het gekonkel bij de noodgedwongen fusies van regionale en/met Amsterdamse ensembles. Zelfs het Utrechts symfonieorkest, dat allang uit mijn geheugen was weggegleden komt nog even minder vrolijk bovendrijven. Wie herinnert zich nog hoe dirigent Harmut Haenchen na zijn aantreden door de pers werd afgebrand? Zijn we vergeten hoe Edo de Waart de wilde takken van de fusieorkesten wilde snoeien en solide onderuit werd geapparatsjikt? De journalist Franz Straatman kon blijkbaar heel wat knipselkranten inzien. Die stijven je in de overtuiging dat niet alleen muzikaal Wenen wordt afgeschilderd als een web vol intriges maar dat ook Nederland er wat van kan. Wanneer je je even losweekt van de Haagse bezuinigingsoperaties en de evenzovele adviescommissies komt bij nog een niet te negeren factor uit: de muitende orkesten zelf. Uit wat voor een hout moet een (doorgaans matig betaalde) orkestdirecteur zijn gesneden? Moet hij zich als een sfinx (Jan Willem Loot), een autocraat (Jan Huckriede) of een patjepeeër (Hans van Beers) opstellen. Van alledrie zijn in het Nederlandse orkestlandschap voorbeelden aan te wijzen, met als vast element dat het vooral bij de regioorkesten een gaan en komen is van directeuren en artistiek adviseurs. Vaak mensen die “aardig” wilden zijn voor hun musici en vervolgens met huid en haar werden opgevreten. Tja, de orkestgemeenschap: individueel aardige mensen, maar in vereniging vaak hyena´s, dankbaar gebruikmakend van het democratiseringsdenken dat in de jaren ´60 opgang deed als contrast voor de autocratische dirigent. Een orkestcommissie waarin nogal eens grote druiloren zitten die over zowat alles (programmering, dirigenten- en solistenbenoemingen) vetorecht hebben. En als je dat als orkestdirecteur allemaal hebt doorstaan, wachten er nog twee muzikantenvakbonden op je. Brrrr. En dirigenten zelf
zorgen ook voor de nodige problemen, zoals dit boek beschrijft ( Kobayashi en grootvorst Chailly met name).

Situaties waarin de directiesecretaresse de sponde deelt met een van de orkestmusici, zodat elk voorzichtig beleidsvoornemen bij voorbaat uitlekt. Ik moet oppassen mijn eigen ervaringen niet te verwarren met hetgeen Straatman boekstaaft. Wel, eentje nog en dan citeer ik wijlen Hans Oosterlee, directeur van het Rotterdams Philharmonisch Orkest: een tournee kost een muzikantenhuwelijk per dag”. Jammer maar waar; ook in dit boek ontkom je niet aan de indruk dat de orkestmusici gezamenlijk een over het paard getilde groep mensen vormen, waarmee het buitengewoon moeizaam werken is. Tekenend in dit verband is
dat musici die vanwege betere salariëring naar Duitsland uitweken en daar binnen 1 dag leerden dat ze geen moer te vertellen hadden: bek houden! Voor iemand die het Nederlandse muziekleven met belangstelling volgt, is dit een heerlijk en verhelderend boek en een feest van herkenning.