Bart Stouten: Kersen eten om middernacht

De Bezige Bij, Antwerpen
ISBN 978 90 8542 504 5,
299 blz., € 19,95.

Zie ook: www.debezigebijantwerpen.be

 

 

 

 

 

---

We weten het zo langzamerhand wel, het is ons jaarlijks tijdens het Groot Dictee van de Nederlandse Taal ingewreven: zeker op taalgebied kun je de Vlamingen wel om een boodschap sturen en blijven wij (menigmaal) hopeloos achter. Niemand die er overigens echt wakker van ligt, want ons 'taalgevoel' dicteert ons dat we onverdroten voort moeten gaan op de weg van de taalkundige aftakeling. Op de Belgische radiozender Klara, de pendant van Radio 4, werd het onlangs bondig samengevat:

Weg met de lelijke woorden, weg met de Engelse woorden, weg met de luie woorden en de acroniemen, weg met de nestbevuilers. Weg met de ballast. Weg met de 'van kijks', weg met de 'asappen', weg met de 'reedsen', weg met de 'tevensen', weg met de 'downloads', weg met de 'meetings', weg met..

En dat dan in de wetenschap dat in het Vlaamse land nu juist zo veel mogelijk vreemde en dan met name Engelse woorden al sinds jaar en dag worden vermeden. Terwijl wij onze winkelruiten volplakken met kreten als 'sale'. Het symboliseert niet alleen de teloorgang van onze prachtige taal, maar ook die van het midden- en kleinbedrijf, de 'retailer' die niet of nauwelijks nog klanten ziet (en als hij ze ziet en ze voor zijn uitstalling probeert te winnen, nemen ze er serieus kennis van om vervolgens op het internet elders de bestelling te plaatsen.). Maar ik dwaal af, want in deze recensie gaat het immers om het boek van Bart Stouten: Kersen eten om middernacht.

	Bart Stouten (1956)

Gaan er bij die naam belletjes rinkelen? Wie regelmatig luistert naar zijn met zorg samengestelde zondagochtendprogramma dat hij van 11.00 tot 13.00 uur presenteert, kent zijn grote veelzijdigheid als muziek-, theater- en literatuurliefhebber. 'Uw op-en-top zondags ontdekkingsmoment vol sierlijke en prikkelende klassiek muziek uit vele eeuwen, met commentaren naar het hart van de muziek en van uzelf'. Klara kon het niet beter, bondiger formuleren, met wat mij betreft de nadruk op 'ontdekkingsmoment', want dat is wat Stouten met meesterhand steeds weer klaarspeelt: de luisteraar meenemen op zijn altijd fascinerende ontdekkingsreizen door de kunst. Inmiddels bijna een kwarteeuw is Stouten bijna dagelijks op de Vlaamse radio te horen, In programma's als het Pak van Sjaalman, De Tuin van Eden. Bellevue en Zegge en Schrijve, wist Stouten de luisteraars op onnavolgbare wijze aan zich te binden. En daar was dan niet in de laatste plaats Kersen eten om middernacht, dat tot diep in de kleine zomeruurtjes menigeen aan de radio gekluisterd zal hebben gehouden. Het is die sterk bindende eigenschap van Stoutens radioprogramma's die ook zijn onlangs verschenen boek aankleeft. De kunst van Schouten mogen we bovendien best een grote k schrijven, want zijn verhalende lyriek is die van een zeldzame woordkunstenaar die het evenwel voortdurend om de inhoud te doen is. Er zijn weliswaar momenten dat zijn stijl naar het behaagzieke neigt, maar net op tijd weet hij toch weer die dans te ontspringen, de poëzie wordt geen doel op zich.

Muziek en literatuur, het zijn de twee belangrijkste plechtankers in het leven van Bart Stouten: hij voert de lezer mee naar het bekende en onbekende, in een fraaie melange van doortimmerde beschouwing en persoonlijke herinnering, Van Bach tot Mahler, van klezmer tot kabuki, van Dante tot Becket en van Handke tot Pessoa, met Prousts zoektocht naar de verloren tijd als troost- en perspectiefrijke metgezel als hij na een vreselijk auto-ongeluk op de Duitse Autobahn (waarbij zijn ouders en tweelingzus om het leven kwamen) langzaam herstelt in een naburig ziekenhuis. Dat boek, 'A la recherche du temps perdu', zou voor de toen vijftienjarige essentieel blijken voor zijn gehele latere ontwikkeling.

Stoutens boek leest als een fuga in woorden en misschien heeft de auteur dat ook in zijn achterhoofd gehad, want hij schrijft (blz. 195):

'Elke fuga van Bach is een vlucht. De kunst van het vluchten vraagt van het thema dat het met grote voorzichtigheid, heel behendig tussen de uitdagingen en obstakels van de harmonie laveert. Toch lijkt het of Bach de kleine knelpunten van harmonische frictie ook nodig heeft of tolereert om de vlucht voldoende spannend te houden, om de uitkomst van de achtervolgingen te helpen ontsnappen aan de indruk van voorspelbaarheid, die de aandacht zou verslappen'.

Kersen eten om middernacht is precies dat. De subtitel 'Muzikale herinneringen' dekt de indrukwekkende lading geenszins, al leest het boek als een ode aan de muziek. Bij Stouten draait het om zowel de muziek als de taal, verwant als zij aan elkaar zijn, in een voortdurend wisselspel van somptueuze bespiegelingen en spitse commentaren. Bart Stouten heeft wat mij betreft met dit boek zijn unieke toon gezet. Of er een prestigieuze prijzenregen over hem zal heenvallen is echter maar de vraag. Misschien in België, maar in ons land krijgt zo'n boek wat dat betreft geen enkele kans. Wat zei Gerrit Komrij ook alweer? Wie er oog voor heeft, zal constateren dat er om de haverklap ergens in het land een literaire prijs wordt uitgereikt. Zinnen, debuten, debuten van vrouwen, de beste tweede dichtbundel: overal is inmiddels een prijs voor. Sinds een jaar is er, o ironie, zelfs een Gerrit Komrij-prijs'.
Maar gelukkig is er sinds kort de Grote Inktslaaf Literatuurprijs, een initiatief van auteur en uitgever Guus Bauer. Daarin worden boeken in het zonnetje gezet die ten onrechte aan de ogen van de literatuurkritiek zijn ontsnapt, waaronder nu ook het boek van Bart Stouten, dat vorige maand de eerste prijs in de wacht sleepte. Het motto volgens Bauer: 'De onvrede die een inktslaaf heeft'. De recensent die op een zijns inziens schitterend boek stuit, maar zijn oordeel niet bevestigd ziet door zijn collega's (die er geen aandacht aan hebben geschonken). Kersen eten om middernacht is zo'n boek dat gelezen moet worden en zich geheel en al onttrekt aan de zoveelste hype en de zoveelste kortademige lofzang, punt uit.