Boeken
over muziek (algemeen)
© Emanuel Overbeeke, juli 2023
Kerry O'Brien & William Robin (ed.): On minimalism – documenting a musical movement University of California Press (2023) |
 |
Dit boek bevat een opmerkelijke ontboezeming van de editors. ‘This is not our book.' Die opmerking van de editors is half juist. Het bevat vele teksten van allerlei aard van zeer verschillende mensen over minimal music waarbij de samenstellers de gekozen bijdragen hebben geordend op thema en kort hebben ingeleid met een neutraal ogende verantwoording. Tegelijk is de rol van de samenstellers zeer groot – en wat net zo belangrijk is: zeer prettig.
Deze nieuwe bundel over minimal music (vele publicaties gingen dit boek voor) is om zeker twee redenen baanbrekend. Oudere teksten als die van Mertens en Strickland geven een soms anekdotisch en humoristisch portret van de ontstaansgschiedenis en de eerste reacties. Bij de beschrijvngen van de muziek gaat de meeste zo niet alle aandacht uit naar de bekendste namen uit deze beweging: La Monte Young en Charlemagne Palestina en vooral Steve Reich en Philip Glass, alsof er inmiddels een uitgekristalliseeerd en gecanoniseerd beeld van deze beweging mogelijk is. Zonder daaraan iets af te doen, kiezen Brien en Robin voor een ander portret. Wat nu minimal music heet, begon op vele terreinen rond 1960: niet alleen als avant-garde binnen de klassieke muziek, maar ook in pop en jazz. Musici als John Coltrane lieten zich inspireren door ritmen en melodietypen uit Afrikaanse muziek die zij gebruikten als basis voor hun improvisaties. Die elementen werden opgepikt door ‘klassieke minimal music componisten' die dit zagen als een manier om zich te ontdoen van klassieke patronen met een duidelijke vorm en dramatische ontwikkeling. Dat laatste doel was ook de drijfveer achter de interesse bij diverse musici in de jaren zestig voor oosterse muziek waarin de filosofisch onderbouwde afkeer van westerse principes, met name de omgang met tijd, minstens zo belangrijk was als het muzikale resultaat. Bleven al deze uitingen binnen een kleine niche en buiten de mainstream (oftewel buiten de aandacht van het grote publiek en de ‘grote media'), dat was anders met de muziek van Glass en Reich (de twee zochten ook nadrukkelijk de publiciteit) die midden jaren zeventig een enorm publiek bereikten. De ongekende weerstanden die ze aanvankelijk ook opwekten, geven aan dat hun muziek veel meer was dan nieuwe muziek: ze is een cultureel fenomeen waarvan de invloed niet beperkt bleef tot de muziek. Diverse teksten in de bloemlezingen illustreren de gigantische invloed sinds de jaren zeventig op dans, film-, pop- en sfeermuziek en daarmee de enorme wendbaarheid van de stijl. Men kan gerust zeggen dat minimal music in enigerlei vorm nu bepalend is voor deze tijd, waarbj het zelfs de vraag is of minimal music een kind is van deze tijd of dat onze tijd mede wordt gestuurd door de ideologie achter deze minimal waarvan het succes mede mogelijk was door de kwaliteit van deze muziek als muziek. De vroegste minimal music die de stijl grote bekendheid gaf (stukken van Reich en Glass uit de jaren zeventig) is nu slechts één vorm en inmiddels geschiedenis.
Door de geschiedenis van minimal music zo te beschrijven, levert het boek (misschien onbedoeld maar zeer welkom) een bijdrage aan het debat over geschiedschrijving. Stijlen worden bij voorkeur en in de regel gezien als in ieder geval uitgekristalliseerd en soms gecanoniseerd waaromheen zich andere of verwante fenomenen bewegen. Zo kijken wetenschappers naar voorbije stijlen en wetenschappers en journalisten naar actuele stijlen, alsof de twintigste-eeuwse gewoonte van stromingen zich te presenteren met manifesten vol uitgewerkte ideologieën ook de wetenschappers heeft beïnvloed. In werkelijkheid is die stijl slechts een houvast dat men ook moet relativeren. Ideeën beginnen zonder dat hun invloed duidelijk wordt, wat nog niets zegt over de artistieke waarde. Wat doorbreekt, hangt van vele factoren af. Als iets doorbreekt, ligt systematisering en versimpeling op de loer, maar de werkelijkheid is altijd complexer en rijker, waarbij een deel van de realiteit zich afspeelt in niches die niet of nauwelijks ‘de grote media' halen maar artistiek soms zeer de moeite waard zijn en sociaal grote betekenis hebben. Het verschil daarbij tussen actuele en voorbije trends is dat het bij het verleden moeilijker is om aan informatie te komen. Het gevaar bij actuele verschijnselen als minimal music is dat er soms nog geen duidelijk beeld is om te nuanceren. De samenstellers omzeilen beide valkuilen: er is nu zeer veel informatie beschikbaar en er is inmiddels een duidelijk beeld dat via de door hun gekozen teksten uitstekend kunnen nuanceren. Bloemlezingen zijn het werk van editors dus niet neutraal – en dat is in dit geval maar goed ook.