Dré de Man: De ondraaglijke stilte van Schubert & Die schöne Müllerin Uitgave in eigen beheer en hier verkrijgbaar EAN 9789082990461 256 blz., paperback

---

De ondraaglijke stilte van Schubert & Die schöne Müllerin. Onder deze titel schreef Dré de Man een lezenswaardig boek over Schuberts eerste grote liederencyclus. Om u maar meteen een idee te geven, dit zegt de schrijver over het verschil tussen Die schöne Müllerin en Winterreise:

‘In Winterreise is er, behalve op enkele momenten zoals wanneer de protagonist droomt in Frühlingstraum, geen ontsnappen aan de treurnis. Schubert vertolkt in wezen zeventig minuten lang een gevoel met allerlei variaties, dat zorgt er ook voor dat de cyclus zo’n overweldigende indruk maakt. Maar daardoor wordt het voor de uitvoerenden wel gemakkelijker en voor de toehoorders ook: je kunt de boodschap niet missen.

Bij Die schöne Müllerin is dat anders. Daar wordt een verhaal verteld, waarin de protagonist vrolijk en hoopvol aan zijn reis begint, al snel brandt van verlangen en het uitschreeuwt van verliefdheid om pas op driekwart van de cyclus terecht te komen in een gevoelswereld die zekere overeenkomsten heeft met die van Winterreise.’

En zo staat het boek vol met constateringen en opmerkingen die het lezen meer dan waard zijn.

Ik geef nog een voorbeeld:

'[...] de ondraaglijke stilte van het onuitgesprokene. Die ontstaat deels doordat steeds opnieuw vragen gesteld worden, die onbeantwoord blijven. Je zou ook kunnen zeggen dat het steeds dezelfde vraag is: houdt zij van hem? Maar het is vooral de stilte van de protagonist die in zijn hoofd gesprekken met zichzelf, zijn denkbeeldige vriend het beekje en zijn geliefde voert.

Die stilte is gevuld met gedachten en die zijn nu juist heel luid. Het ondraaglijke ervan is het aspect dat die eenzame gesprekken in zijn hoofd bij gebrek aan gesprekspartners zijn obsessieve gedachten alleen maar verergeren. Niemand relativeert laat staan corrigeert ze, zelfs zijn imaginaire vriend het beekje niet: dat zwijgt op de momenten waar het ertoe doet en op de momenten dat het wel iets zegt, luistert hij niet. De molenaarsgezel is helemaal alleen, overigens net als de protagonist van Winterreise. De enige die hem soms uit zijn eenzaamheid verlost, de Müllerin, functioneert niet als relativerende gesprekspartner maar drijft zijn verwarring en obsessie alleen maar tot ongekende hoogte op.’ (blz. 177)

Kijk, zo’n boek wil je natuurlijk lezen!

Het is een heel persoonlijk boek, zonder dat de auteur zijn hoofdonderwerp ook maar een moment uit het oog verliest. Een enkele keer gaat hij hier wel eens over de schreef, zoals in zijn opmerking dat hij ‘een persoonlijke vete’ met Christian Gerhaher heeft. Zo’n opmerking doet niet ter zake en maakt alleen maar dat je gaat twijfelen aan de objectiviteit van zijn oordeel. (blz. 207) En om Freud kortweg een ‘fantast’ te noemen is misschien ook wel erg kort door de bocht. Maar, en dat is veel belangrijker, het is een uitermate rijk boek. Uit alles blijkt dat de auteur zijn literatuur (Georgiades, Dürr, Fischer-Dieskau, Graham Johnson, Deutsch etc.) goed gelezen en begrepen heeft.

Het boek heeft een heldere opzet: na wat muziektheorie, een inleiding op Schubert en de dichter Wilhelm Müller, verstechniek, de rol van de pianist en de keuze van het instrument, volgt de hoofdmoot van het boek: een minutieuze behandeling van elk lied afzonderlijk. Dan volgen nog een paar hoofdstukken over onderwerpen als de onbeantwoorde liefde en de stilte van Schubert. En de bespreking van een dertigtal duo’s die Die schöne Müllerin hebben uitgevoerd. Ik noem er een paar: Johann Michael Vogl en Schubert, Julius Stockhausen en Clara Schumann, Peter Pears en Benjamin Britten, Dietrich Fischer-Dieskau en Gerald Moore, Matthias Goerne en Christoph Eschenbach. Uiteraard is dit geen volledige opsomming. Dat kan ook moeilijk, want onlangs, na de verschijning van het boek, verscheen er een schitterende opname van Die schöne Müllerin met Julian Prégardien en Kristian Bezuidenhout.

Het boek wordt gecompleteerd met een bibliografie en eindnoten. Voor zover ik kan nagaan heeft de schrijver alles zelf gedaan, ook de redactie en de uitstekende opmaak van het boek. Ook de Duitse én de Engelse uitgave van het boek zijn geheel van zijn hand. Dat alleen al stemt tot grote dankbaarheid. Een uiterst klein aantal drukfoutjes neem je als gefascineerd lezer op de koop toe.