Het gebrekkige taalonderwijs zoals dat vanaf de jaren zeventig bijna sluipend in ons onderwijssysteem heeft genesteld is er de oorzaak van geweest dat vrijwel geen middelbare scholier of universiteitsstudent nog in staat is om een eenvoudige Duitse tekst te begrijpen, laat staan een brief in het Duits te schrijven. De belangrijkste oorzaak kennen we (de keuze- of pretpakketten), de gevolgen ook: het Duits verdween her en der van het lesrooster en de vele leraren Duits en Frans moesten of een ander vak kiezen of desnoods vervroegd uittreden. Wie vandaag de dag een Duits boek of een Duitse krant kan lezen behoort waarschijnlijk nog tot de generatie, waarvan er velen zich alleen met grote moeite de tweede- en derde naamvalsrijstebrijberg wisten eigen te maken. Of die misschien wel horendol werden van de schier oneindige reeks uitzonderingen die van de redelijke beheersing Duitse taal toch zo’n krachttoer maakten. Waar dan weer tegenover staat dat de Duitse schrijfwijze in tegenstelling tot de Nederlandse door de eeuwen heen niet fundamenteel is veranderd. Maar ook vergeleken met de Engelsen en de Fransen zijn we wat dit betreft veel slechter af. Al die ingrepen door de Taalunie-specialisten hebben door de jaren heen weinig meer gebracht dan veel verwarring en veel onzin (zo mocht appèl plotsklaps niet meer, moest het appel worden...) Maar goed, deze bespreking gaat gelukkig niet over het wrakhout dat in onze Nederlandse taalvijver alsmaar voorbij komt drijven.

Voor al diegenen die wel of niet noodgedwongen de Duitse boot hebben gemist is het onlangs verschenen boek Schubert in het Nederlands mogelijk een uitkomst. Auteur Lau Kanen (1939) is niet – zoals Jan Rot – aan het hertalen gegaan, maar hij heeft de teksten vertaald met behoud van metrum, rijm en zingbaarheid, kortom van de poëtische en muzikale kenmerken van het origineel. Dat origineel betreft dan uitsluitend de liederen van Schubert. De zingbaarheid van Kanens vertalingen zijn dus niet getoetst aan de liedcomposities van bijvoorbeeld Robert Schumann, die voor zijn liederen menigmaal dezelfde tekst gebruikte als zijn grote voorganger. Voor Kanen gold dat ook zonder Schuberts muziek zijn vertalingen dezelfde poëtische kracht moesten bezitten als dat van het Duitse origineel. Ik vind dat hij daarin met vlag en wimpel is geslaagd.

Al kort na het verschijnen van het boek was er veel lof en niet van de eersten de besten. Zo schreef de Nederlandse sopraan en gerenommeerd Schubert-vertolkster van weleer, Elly Ameling, dat ze zich kan voorstellen dat het boek een perfect middel iss om jonge mensen op conservatoria snel wegwijs te maken in Schuberts liederteksten. "Ik vind dit boek een geweldige aanwinst, vooral omdat de romantiek volledig tot zijn recht blijft komen. Conservatoriumstudenten zouden - inderdaad - de Duitse taal moeten leren kennen. Daartoe spoort het boek aan, want met zulke teksten moet je de smaak toch wel te pakken krijgen."

Collega Maarten 't Hart schreef aan de auteur: "[...] omdat ik eerst eens in de praktijk wou zien hoe die vertalingen, als je met die en gene Schubert liederen zingt, bevallen, en of ze inderdaad geschikt zijn om gezongen te worden. Welnu, dat zijn ze, ze liggen heel goed in de mond, en iedereen die met mij in die tijd Schubert liederen heeft vertolkt (ik begeleiden, hij of zij zingen) was enthousiast over uw prestaties. En dat wil wat zeggen, want de meeste zangers en zangeressen staan huiverig tegenover vertalingen. U houdt zich scherp aan de tekst. Het is een genoegen met uw vertalingen te werken."

Dat genoegen geldt niet minder de lezer, die al snel overtuigd zal raken van zowel de schoonheid als de indringendheid van Kanens vertalingen. Ik licht er hier twee uit, te beginnen met Gretchen am Spinnrade D 118, een van de bekendste Schubert-liederen, gecomponeerd in 1814, op tekst van Johann Wolfgang von Goethe (uit Faust). U kent ongetwijfeld de schitterende melodie en u kunt dus gelijk vergelijken:

Meine Ruh' ist hin,	Mijn rust is heen,
Mein Herz ist schwer,	Mijn hart is zwaar,
Ich finde sie nimmer	Ach, vond ik haar ergens
Und nimmer mehr.	Of ooit nog maar.
Wo ihn ich nicht hab'	Als hij mij niet ziet,
Ist mir das Grab,	Besta ik niet,
Die ganze Welt	Niets heeft nog zin,
Ist mir vergällt.	Als 'k hem niet bemin.
Mein armer Kopf	Mijn arme hoofd
Ist mir verrückt,	is heel verward,
Mein armer Sinn	Mijn arme ziel
Ist mir zerstückt.	Totaal verstard.
Nach ihm nur schau' ich	Naar hem alleen tuur ik
Zum Fenster hinaus,	Vanuit mijn raam,
Nach ihm nur geh' ich	Naar hem alleen ga ik
Aus dem Haus.	Hier nog vandaan.
Sein hoher Gang,	Zijn waardige gang,
Sein' edle Gestalt,	Zijn nobel figuur,
Sein Mundes Lächeln,	En dan nog zijn glimlach,
Seiner Augen Gewalt,	In zijn ogen dat vuur,
Und seiner Rede	En van zijn woorden
Zauberfluß,	Smelt ik dus,
Sein Händedruck,	Zijn handdruk, ja,
Und ach, sein Kuß!	En ach, zijn kus!

Dan het tweede voorbeeld, An die Türen will ich schleichen D 478 nr. 3en D 479 (1816), het derde lied uit Goethes Gesänge des Harfners (uit Wilhelm Meister):

An die Türen will ich schleichen,	Naar de deuren zal ik sluipen,
Still und sittsam will ich stehn,	Stil en need'rig zal ik staan,
Fromme Hand wird Nahrung reichen,	Vrome hand zal voedsel reiken, (*)
Und ich werde weitergehn.	En ik zal weer verder gaan.
Jeder wird sich glücklich scheinen,	Ieder zal zich winnaar wanen,
Wenn mein Bild vor ihm erscheint,	Als mijn beeld voor hem verschijnt,
Eine Träne wird er weinen,	Zelfs een traan zal hij wel laten,
Und ich weiß nicht, was er weint.	En ik weet niet wat hem schrijnt.

(*) In het boek ontbreekt hier de komma.

Met de Duitse tekst op de linker- en de Nederlandse vertaling op de rechterbladzijde lijkt de kloof tussen de Duits-romantische en onze eigen, huidige gevoelswereld bij wijze van spreken weg te vallen. Dat is misschien wel het grootste compliment dat Lau Kanen kan worden gemaakt: dat hij erin is geslaagd om in zijn moderne Nederlandse vertaling het oorspronkelijke karakter van Schuberts liedteksten onverkort overeind te houden. Dat mag met recht als een prestatie van zeer groot formaat worden beschouwd. De fraaie typografische verzorging doet de rest. Zeer warm aanbevolen!

---

index