Boeken

 over muziek (algemeen)

 

© Emanuel Overbeeke, juni 2022

 

Jonathan Impett (red.): Sound Work: Composition as a Critical Technical Practice

Leuven University Press (2022)
ISBN 978-94-6270-2585
372 blz., paperback
Verkoopprijs € 47,--

 


Gemiddeld twee keer per jaar komt Leuven University Press met een lijvig Engelstalig boek waarin een internationaal gezelschap van geleerden zich ontfermt over de belangrijkste muzikale vragen van dit moment. De bijdragen zijn mede tot stand gekomen dankzij het Orpheus Instituut in Gent dat studiedagen rond deze onderwerpen organiseert. Jonathan Impett, de redacteur van de jongste bundel, is directeur van het Orpheus instituut en hoogleraar muziekwetenschap te Middlesex.

Hoewel boeiend om te lezen, zijn de hoofdstukken niet altijd eenvoudig. Diverse auteurs maken zich schuldig aan onnodig ingewikkeld taalgebruik en het boek bevat helaas veel gemeenplaatsen.
De nieuwe bundel handelt onder meer over de relatie tussen technologie en componeren. De boeiendste hoofdstukken zijn geschreven door musicologen die ook componist zijn en uitleggen welke mechanismen achter hun werken schuil gaan. De een meer dan de ander gaat in op de rol van de computer en vooral op de relatie tussen voorgeprogrammeerde aspecten en de ruimte voor menselijke verrassingen en creativiteit, alsof voorprogrammeren geen menselijke keuze zou zijn.

Wat die hoofdstukken duidelijk maken, zijn vooral twee dingen, beide in wezen tijdloos. De analyse van de gehanteerde compositorische middelen zegt nog niets over de kwaliteit van het resultaat. De analyses zijn vaak interessanter dan de resultaten. De tweede conclusie is dat het in wezen niet uitmaakt of het gehanteerde systeem een menselijk idee of een technisch gegeven is (dat ook een menselijk idee is). De beschreven computergestuurde systemen, te ingewikkeld om hier kort samen te vatten, staan daarmee in een lange rij van door de mens bedachte stelsels die niet alleen de grote lijnen maar de details vergaand bepalen. Een van de auteurs, Karim Haddad, ziet op dit punt het serialisme van onder anderen Boulez als een belangrijke voorganger in dit opzicht. Dat Haddad verbonden is aan het IRCAM, maakt haar betoog niet ‘partijdig'. Interessanter is de conclusie (niet van Haddad maar van deze recensent) dat het serialisme vaak wordt verketterd als de gevangenis van de creativiteit, terwijl de recente besproken techniek nu wordt gezien als een zeer welkom attribuut. De spanning tussen systeem en vrijheid staat centraal in diverse bijdragen. Dat een systeem de creativiteit in de weg zou staan, is een misvatting. De mens kiest een systeem, niet andersom.

Een andere misvatting is het strenge onderscheid tussen zender en ontvanger. De zender (lees componist) fungeert in en houdt meer of minder rekening met de context waartoe ook behoren de reacties van de luisteraar, terwijl de luisteraar het werk anders kan opvatten dan de maker het bedoeld heeft; en daarmee net zo creatief kan zijn als de componist (inmiddels ook een gemeenplaats). Het oude romantische idee van de kunstenaar als solitair wezen gaat kortom op de helling, in ieder geval bij deze wetenschappers.

Bij de 360 pagina's in groot formaat met kleine letters volgeschreven door hoogleraren aan gerenommeerde instituten bekroop mij voortdurend de vraag of ik alles wel goed begreep en of ik diverse essentiële conclusies over het hoofd had gezien. In ieder geval genoot ik het meest van de hoofdstukken geschreven door componisten (iets minder dan de helft van de bijdragen). Deze hoofdstukken lijken mij het interessantst voor andere componisten.

De overige hoofdstukken illustreren vooral de verbreding van het vak muziekwetenschap in de laatste decennia. Muziek wordt meer en meer, ook door wetenschappers, gezien als een maatschappelijk fenomeen onderhevig aan maatschappelijke processen. (Nieuw is dat natuurlijk niet; het moest alleen nog doordringen tot sommige sectoren van de muziekwetenschap.) Hoewel dat laatste iedereen zal beamen, blijft het feit dat de essentie van muziek niet-verbaliseerbaar en niet-systematiseerbaar is en dat juist daarin de mogelijkheid schuilt de werking van maatschappelijke fenomenen op zijn minst ter discussie te stellen. Dat geluid ontbreekt in dit boek, maar daar is het boek ook niet voor gemaakt.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links