Boeken

 over componisten

 

© Aart van der Wal, april 2013

 

 

Peer Hultberg: Preludes

Uit het Deens vertaald door Gerard Cruys;
met een nawoord van Henk van der Liet

Uitgeverij Watervis, 268 blz., paperback, 2012, € 19,95

ISBN 978-94-90035-00-5

www.uitgeverijwatervis.nl

 

 


Het is lastig om van dit boek een adequate beschrijving te geven. Dat mag misschien als een nadeel overkomen, maar ik zoek liever de andere kant van het spectrum op: dat van de meesterlijk vormgegeven verrassing, hoezeer ik mij ook bewust ben van deze schijnbare tegenstrijdigheid. De Deense taalkundige, muziekwetenschapper en psychoanalytcus Peer Hultberg (1935-2007) beschrijft de eerste twaalf jaar uit het leven van Fryderyk Chopin, maar dat is al vaker vertoodt. Sterker nog, we kunnen een haag optrekken met biografieën en aanverwante schrifturen over een van de grootste creatieve wonderen van de negentiende eeuw.

Hultberg trok over de landkaart van Chopins jeugdjaren 377 denkbeeldige lijntjes, sommige heel kort, niet meer dan slechts enige regels, andere wat langer, maar niet meer dan een bladzijde. De opzet is caleidoscopisch en bijgevolg veelkleurig, soms doelbewust chaotisch, collage-achtig. Maar nergens doet het gekunsteld aan, mede dankzij Hultbergs fenomenale inzicht in de gedachten van het kind dat Chopin heet maar dat evengoed een ander kind had kunnen zijn dat spelenderwijs ontdekkingen doet, het eigen talent herkent en in zijn directe omgeving daarvan optimaal gebruik weet te maken. Chopin is in dit boek een échte jongen van vlees en bloed, met de goede en minder goede karaktereigenschappen die daarbij horen. Het laatste wat Hultberg doet is Chopin op een voetstuk zetten, hem al bij voorbaat als het grote genie af te schilderen dat de wereld nog versteld zal doen staan.

Er zitten veel opvoedkundige elementen in het boek verweven, waar op zich niets tegen in te brengen is, maar waardoor wel herhaaldelijk de vraag kan worden opgeworpen of Hultberg het nu over 'een' kind of over Fryderyk heeft. Wat daarbij niet helpt is het (overigens doelbewust!) ontbreken van een duidelijke verhaallijn, het fragmentarische karakter (dat kan ook moeilijk anders met 377 paragrafen verdeeld over 260 pagina's (het nawoord buiten beschouwing latende). Het brandpunt verandert voortdurend, zoals ook de contouren zich telkens wijzigen, hoewel Hultberg zich duidelijk heef gerealiseerd dat geen lezer het zonder chronologie kan stellen. De opzet van het boek doet net zo modernistisch aan als bijvoorbeeld The Waste Land van T.S. Eliot, William Faulkners The Sound and the Fury en Ulysses van James Joyce (in Ulysses beschrijft James Joyce één dag uit het leven van Leopold Bloom (hoewel, het zijn er eigenlijk drie: Leopold Bloom, zijn vrouw Mollie en Stephen Dedalus) in Dublin. In het boek van Hultberg draait het om Chopins twaalf eerste levensjaren (bepaald iets anders dan een dag) en is de plaats van handeling Warschau. Toch zijn de parallellen, bezien vanuit het perspectief van het literaire experiment, duidelijk. In de tekstfragmenten (met daarin ook zinnen zonder einde of interpunctie) herkennen we de verschillende gedachten van de gezinsleden en menen we soms een rode draad daarin te ontdekken die echter verderop onze illusie blijkt te zijn geweest. Het is niet de muziekwetenschapper maar de psychoanalyticus Hultberg die voortdurend het voortouw neemt, waardoor de figuren rond Fryderyk, maar ook hijzelf een andere invulling krijgen dan in een biografie. Als Hultberg zich in de gedachten van de anderen verplaatst verwacht hij van ons hetzelfde, dat wij hun omstandigheden kunnen indenken en daardoor kunnen meedenken en meevoelen. We mogen gnuiven over de vele roddels en fabels, lachen om de parabels uit oude schoolboeken maar ook huiveren bij de straffen die kinderen te wachten staan als ze niet willen gehoorzamen. Of we verbazen ons erover dat Fryderyks muzikale talent zeker niet werd gestimuleerd. Daar kon hij later toch zijn boterham niet mee verdienen? Muziek, dat was alleen maar spel, het had niets om het lijf, betekende nauwelijks iets; hoewel het natuurlijk aardig was om als een Poolse Mozart aan de verschillende hoven het kunstje te laten horen en zien. Maar zeg nou zelf, dat pianospel viel toch in het niet bij de dagelijkse zorgen over van alles en nog wat? Wat heb je aan een genie als de kachel niet brandt?

Wie op zoek is naar een goede Chopin-biografie moet hier maar eens rondneuzen. Mijn voorkeur gaat uit naar Tadeusz A. Zielinski's Chopin (klik hier). Wie op een wel heel speciale ontdekkingsreis wil, verwijs ik graag naar het Preludes van Peer Hultberg.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links