Boeken
over componisten
© Aart van der Wal, mei 2012
 |
Anton Brand: Laatste reis
In het spoor van Vincenzo Bellini
Uitgeverij Passage, 205 blz., met literatuuropgave,
paperback, 2012, € 16,95
ISBN 978-90-5452-247-8
laatstereis.wordpress.com/bellini
In zijn verantwoording schreef Anton Brand dat het boek in de eerste plaats is gebaseerd op feiten, in de tweede plaats op wat hem het waarschijnlijkst voorkwam en in de derde plaats wat hij het mooist vond omdat het goed paste in het verhaal. Waarheid en verdichting dus, het laatste niet in de betekenis van concentratie, maar van fictie (een deftig woord voor verzinsel).
Hoe problematisch is dat? Dat hangt ervan af. Indien in een willekeurige tekst dat onderscheid duidelijk wordt gemaakt weet de lezer precies waar hij aan toe is (voor zover hij door de auteur niet doelbewust op het verkeerde been is gezet). Als de scheidslijnen wat minder duidelijk zijn getrokken kan het extra avontuurlijk uitpakken: niet is toch immers leuker dan door een boek te worden gestimuleerd om zelf op ontdekkingstochts te gaan? Dat kan vanachter het bureau, buiten de deur, of beide.
Het hier door Brand gevolgde procédé klinkt in ieder geval aantrekkelijk: weinigen hebben, als het tenminsteop het lezen van een boek aankomt, zin in een wikipedia-achtige, dorre opsomming van feiten, terwijl een dikke pil als 'Vincenzo Bellini, leven en werken' meestal evenmin wordt geassocieerd met een 'lekker' boek. Wat musicologisch zeer interessant is kan op de bank vrij gemakkelijk sneuvelen. Of anders gezegd: schrijftafel versus leunstoel. Dat zal Brand ook wel gedacht hebben. Hoe het ook zij, zorgt Brand met een mengeling van feitenrelaas, speculatie en verzinsel voor een boek dat je niet gauw weglegt.
In april 1984 bezocht Brand met zijn levenspartner David Bellini's I Puritani in de Amsterdamse Stadsschouwburg door de Nederlandse Operastichting, met Kees Bakels op de bok en onder anderen Cristina Deutekom op het toneel. Aan Brand was die voorstelling niet besteed, maar David, daarentegen een operaliefhebber in hart en nieren, vond het prachtig. De beide vrienden hadden wel pech: ze zaten op de slechtst denkbare plaatsen, waardoor ze slechts een klein stukje van het toneel konden zien. Zó weinig zelfs dat ze zich tevreden moesten stellen met uitsluitend het voetenwerk van de hartverwarmende diva. Later, in 2001, waren er rillingen in het Gran Teatre del Liceu in Barcelona. Dan, in 2006, La Sonnambula in Berlijn. Oneindige melodieën, tranen van ontroering. "Wie niet van Bellini houdt, houdt niet van muziek" (Boito). Plotsklaps was daar het besef dat sinds die Puritani in 1984 zijn leven ingrijpend was veranderd: Brand was operaliefhebber geworden! In Wenen is er in 2007 nog zo'n avond. Lucia di Lammermoor met Edita Gruberova in de titelrol. Viva Gruberova! Viva Edita!
De titel van het boek doet ten onrechte vermoeden dat alles om Bellini en diens laatste reis draait, maar de operaliefhebber krijgt - tussen de bedrijven door - een groot aantal Italiaanse componisten voorgeschoteld die in de ontwikkeling van de Italiaanse opera een belangrijke rol hebben gespeeld: Donizetti, Rossini, Puccini en Verdi, met uitstapjes naar Maria Callas, Renata Tebaldi en Arturo Toscanini; en niet te vergeten Wagner. Dat neemt niet weg dat 'Laatste reis' rechtstreeks terugvoert naar een artikel in de New York Times dat op 15 oktober 1876 was verschenen (klik hier). In een vraaggesprek met de auteur las ik dat het dit ooggetuigenverslag was dat hem tot het schrijven van het boek had bewogen.
Brands grote fascinatie voor de Italiaanse opera en voor de Bellini, de 'zwaan van Catania', in het bijzonder werkt uitermate aanstekelijk. Dat ging zo ver dat hij precies dezelfde treinreis naar Reggio di Calabria wilde maken als toentertijd de kist met het lichaam van Bellini. Maar daarnaast maakte hij nog veel andere reizen, o.a. naar Parijs, New York, Wenen, Milaan, Venetië en Sicilië. Opera, opera en nog eens opera. Brand doet verslag, hij mijmert, memoreert, maar heeft op iedere bladzijde wel iets interessants te melden; of hij legt verbanden die niet altijd zo voor de hand liggen. Natuurlijk, dit is geen musicologische exegese, maar het boek biedt wel heel wat meer dan alleen maar een interessant kijkje op de wereld van de opera. De kleurrijke beschrijvingen en het enthousiasme waarmee de auteur ons meeneemt naar orkestbak en toneel zijn even aanstekelijk als zijn vlotte schrijfstijl. Een fijn boek voor op het nachtkastje of tijdens de vakantie....In Italië uiteraard...