Audiotechniek
Kwaad over quadrafonie?
© 1973 Jan Kool
In het novembernummer (Luister, november '72 - red.) heeft onze platenredacteur zich beziggehouden met het nieuwe wonder van de weergavetechniek: quadrafonie. Vooral naar aanleiding van de AVRO/NCRV uitzending van dit nóg zaligmakender medium. Zo nu en dan (maar zeer weinig!) vraagt men mij of ik het met hem eens hen. Met de strekking zonder enig voorbehoud! Met enkele details over technische zaken niet geheel, zoals bijvoorbeeld de gedachte dat ons stereoplatenbezit met een klap waardeloos zou zijn. Dat zijn nu nog de monoplaten zelfs niet. Maar eerlijk gezegd is dat een detail dat aan de inhoud van het artikel niets afdoet en het wat gechargeerd aan splinters kraken van de 'kwaadrofonie' liet mijn hoofd haast door de kamer rollen van het instemmend knikken. Wanneer dan nog de uitzending in hoofdzaak bestond uit muziek(?) die gecomponeerd is om uit verschillende richtingen te komen in plaats van juist 'gewone' muziek, dan was in ieder geval deze manifestatie volslagen waardeloos. Als men overtuigend had kunnen aantonen dat de muziek waar het meest naar geluisterd wordt - heel gewoon orkest, klein ensemble, opera of solo-instrument - nu zoveel mooier werd en voor alles, zoveel beter beleefd kon worden, was er iets voor te zeggen geweest. Dat juist dit niet gebeurde spreekt al boekdelen.
Enthousiasme voor quadrafonie vindt men nu uitsluitend nog bij de technische pers, die er helemaal gek mee is, want er valt weer veel te knutselen, bij de fabrikanten vanzelfsprekend en hun importeurs en zo hier en daar bij een eenzaam 'hifi'-fanaticus, die, zoals Desmond Bagley opmerkt in Running Blind: "zeventien luidsprekers bezit en één testplaat." (Mocht u nu twijfels krijgen over uw eruditie, D.B. is een schrijver van heerlijk spannende dievenboekjes. Warm aanbevolen voor bedlezen!).
Van de ontelbare vragen die mij via spreekuren en brieven bereiken is er praktisch niet één over het vierkanalendom. De muziekliefhebber is kennelijk wel wijzer of is nog maar net begonnen met een behoorlijke stereo installatie.
Dus - concludeert u nu - Kool is er ook tegen. Een beetje voorbarige conclusie, want per se vóór of tegen is niet helemaal waar het om gaat. Als iemand geïnteresseerd is in het effect (meer dan een effect is het beslist niet), is dat zijn goed recht. Hij doet maar. Als echter van de producenten uit gesuggereerd wordt dat u er beter mee naar muziek kunt luisteren is dat bedrog. 'De concertzaal in de huiskamer' wordt ons al zo lang voorgespiegeld en is al die lange jaren dezelfde lange larie. Men kan immers ook gemakkelijk aantonen dat straks acht kanalen, of wat mij betreft 80, ons nóg duidelijker naar illusoire zalen verplaatsen. Verzonken in dergelijke hemelse ervaringen, moet je je wel helemaal te pletter schrikken als de telefoon gaat of als iemand vraagt of je nog een koekje wilt. Toen stereoplaten en -elementen dezelfde kwaliteit kregen als daarvoor de beste mono dito's, kon men spreken van een totale verbetering van de weergave, als er tenminste niet slechtere luidsprekers gebruikt werden omdat het er twee moesten zijn. Het zeer onnatuurlijke van de enkele geluidsbron (al was het zelfs een groot driewegsysteem) beperkte de differentiatie, en stereo in zijn goede vorm geeft een echte bevrijding van het geluid. Men kan zeer goed, als het ware door een groot venster of door grote openstaande deuren, regelrecht in de ruimte kijken waar gemusiceerd wordt. De kenmerkende akoestiek, de ambiance, kan ook meebeleefd worden. Het gebeuren strekt zich uit in en achter het vlak tussen de twee speakers. Niets belet onze volledige concentratie op en het genieten van de muziek. De quadrafoniepropaganda wil ons nu, in zijn opdringerigste vorm, ontevreden maken en laten geloven dat stereo maar een armzalige weergave in een plat vlak biedt. Slechte stereo doet dat en nog wel erger, maar talloze prachtige stereo-opnamen bewijzen het tegendeel.
De commercie, gesteund door overenthousiaste techniekfetisjisten, wi1 ons, desnoods met geweld en/of leugens en/of valse voorspiegelingen perse de zaal in sleuren. Men vermeldt er niet bij dat, zo er ooit in een systeem slechts één geschikte luisterplaats was, het bij vierkanaalsystemen helemaal een rampzalig gegeven is. Evenmin wordt vermeld dat overspraak, vervorming en vooral een bijzonder lastig bedienen in onhebbelijke hoeveelheden meekomen. Afgezien van de verschillen in systemen waar nog een groot conflict over woedt. SQ, QS, quasi vier kanalen en vier werkelijk discrete kanalen. Het is er allemaal en het werkt allemaal met groter of kleiner effect. Ik heb het gehoord en in tegenstelling met de eerste keer dat ik goede stereo hoorde, heeft het allemaal gefaald mij ook maar in de geringste mate te imponeren. Ik heb niet beter van muziek kunnen genieten. Ik heb slechts best interessante technische staaltjes beleefd. Nou en? We vinden een retourtje maan al iets om mee op te houden! Het SQ systeem heb ik vrij lang in huis gehad (Sony), evenals simpele kastjes van Amroh en Acoustical, om met een paar extra luidsprekers te spelen. De CBS SQ-platen bleken van uitstekende kwaliteit, maar ontroerenden mij niets meer als zij via vier speakers op mij 'vuurden' (er was een Zarathustra bij!) dan wanneer ik ze als gewone stereoplaten speelde. SQ is in ieder geval volledig "compatibel", een duidelijke pre voor dat systeem.
Vele technische redacteuren zijn inmiddels in opgewonden lyriek (of polemieken) losgebarsten over de diverse 4-kanaalssystemen. Of er in opgeteld en afgetrokken, vermenigvuldigd gedeeld, geïntegreerd, gedifferentieerd, gematrixt of wat mij betreft gepatrixed wordt, ik zal er niet aan mee doen. Dat al deze mirakelen mogelijk zijn zal niemand meer verbazen, er worden wel sterker technische staaltjes geleverd. Als er apparatuur beoordeeld moet worden kan dat gebeuren, maar toch liever niet voor er internationaal overeenstemming bestaat over welk systeem omarmd zal worden. Als u inmiddels een of ander systeem niet kunt weerstaan en niet laten kunt uw geld op te winkelen, doet u dat voor eigen risico. Meer dan eens spelen met een simpel schakelkastje van Acoustical of Amroh durf ik niet aan te raden.
Zelf zag ik heel wat liever al die vierkanaalsenergie gekanaliseerd in pogingen de bestaande weergave te verbeteren. Met Joop Schrier hoorde ik graag betere platen zonder het gedonder van rumblegroeven en geknetter van statische lading, betere en minder kwetsbare elementen en voor alles veel betere luidsprekers in de wat goedkopere en middenklasse. Inventiviteit in die richtingen zou veel beter besteed zijn. Dat technici pur sang mogelijkheden onderzoeken in nieuwe richtingen is begrijpelijk en wenselijk. Als de mens niet meer nieuwsgierig is en geen nieuwe wegen meer wil zoeken, is hij ongetwijfeld op de helling van de degeneratie beland. Maar die nieuwe wegen leiden echt niet alle naar de hemel, zoals de commercie ons wil doen geloven. Met mijn "Mini" kom ik warm, vlot en comfortabel van de ene plaats naar de andere, in een Rolls met chauffeur niet warmer, niet vlotter, iets comfortabeler, zeer veel duurder en ik krijg er een enorm parkeerprobleem bij, zodat ik misschien nog een eind moet lopen. Met goede stereo is er geen beletsel voor muziekgenot, met goede quadrafonie misschien ook niet, maar wel het 'parkeerprobleem'!
Naschrift: Godfried Bomans zei eens dat het enige wat er op aarde ooit is veranderd is dat er een vent op de maan heeft gelopen.. Na al die jaren is het verhaal van Jan volstrekt herkenbaar wat ons betreft! - Redactie opusklassiek.nl