Audiotechniek

Het reinigen van grammofoonplaten

© Wim Koekebacker, juni 2010

	Keith Monks
	Okki Nokki
	Knosti

Dit is een onderwerp waar al veel over geschreven is de afgelopen decennia. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de industrie daar handig op ingesprongen is met allerlei methodes, de een nog mooier (en duurder) dan de ander. Er zijn hele dure reinigingsmachines, Keith Monks maakt een hele mooie, en ook de Okki Nokki is een prima werkend apparaat. Met name de Keith Monks machines zijn bijzonder fraai gemaakt en hebben een prijskaartje met een getal erop waarvoor u héél veel muziek kunt aanschaffen. Aan de andere kant van het prijzenspectrum is er de Knosti platenwasbak met speciale vloeistof. Het gaat er hierbij om dat de plaat met de hand wordt rondgedraaid in de wasbak die voorzien is van vertikaal geplaatste varkensharen borstels. De methode die ik hierbij aanbied is voor een groot gedeelte gelijk aan de Knosti methode. Ik gebruik dan ook de wasbak en de labelklem maar laat het verdere van de Knosti methode achterwege. En met reden zoals we zullen zien.

Het gaat erom dat een vuile plaat groeven diep wordt gereinigd. Dat doet de originele vloeistof dan ook maar een bekend probleem van die Knosti vloeistof is dat er een residu in de plaatgroef achterblijft. Dit residu wordt door de naald opgediept en blijft aan de naald hangen en kan dan makkelijk worden verwijderd. Maar wat niet wordt verwijderd is het residu met stofdeeltjes dat op de plaat achterblijft op de plek van de plaat waarlangs de vloeistof in de opvangbak van het bijgevoegde droogrekje terugloopt. Al de verontreinigingen lopen langs diezelfde plek van de plaat, daardoor blijft er op die plek een naar verhouding grote hoeveelheid vuil in de groef achter die als kraakgeluiden hoorbaar is. Het gaat er dus om dit spoor van vuil te voorkomen en om dit te bereiken kunnen we de plaat simpelweg niet in het droogrekje laten drogen. We moeten de vloeistof op de een of andere manier van de plaat verwijderen, en daarvoor leent de originele vloeistof zich niet. De Knosti vloeistof is net iets te stroperig (in vergelijk met mijn vloeistof) om zonder residu achter te laten van de plaat af te vegen. We zullen dus zelf een goede vloeistof moeten samenstellen en die vloeistof is ook nog eens aanzienlijk goedkoper dan de originele vloeistof.

Wat hebben we nodig. Laat in uw apotheek een magistrale vloeistof samenstellen. Zo noemt mijn apotheker dat tenminste en bestaat uit één deel alcohol ketonatus (95%) en één deel gedestilleerd water. Voor één liter vloeistof (let op: dit is het halffabricaat voor mijn recept) dus een halve liter alcohol en een halve liter gedestilleerd water. Dit mengt u thuis verder als volgt. Neem voor één liter reinigingsvloeistof de verhouding 0.8 liter gedestilleerd water en 0.2 liter magistrale vloeistof die de apotheker reeds voor u heeft gemaakt. Voeg daar niet meer dan 4 druppels Dreft aan toe, ietsje meer als u een ander merk gebruikt. Meng dit vervolgens goed, en voilà, uw heeft zojuist uw reinigingsvloeistof samengesteld. Deze samenstelling is net zo dun als water en dat is precies waar het om gaat. De vloeistof moet zo snel als mogelijk kunnen worden opgenomen door keukentissue.

Het reinigingsproces

Vul het Knostibassin tot het streepje boven de borstels met onze vloeistof en klem de plaat tussen beide labelbeschermingsschalen en plaats de plaat in het bassin. Draai vervolgens de plaat een aantal slagen maar let op, niet slechts in één richting. Een keer of tien draaien is voldoende. Het verdient overigens aanbeveling zeer vuile platen eerst gewoon onder de kraan met wat afwasmiddel schoon te maken. Niet in het rek laten drogen, maar met schone keukentissue druipdroog maken en meteen het bassin in om een reinigingsbeurt uit te voeren. Het eventuele vuil is nog niet opgedroogd en wordt later door onze vloeistof afgevoerd. Na reiniging in het bassin de plaat nog tussen de schalen laten zitten en de plaat boven het bassin even laten uitdruipen en daarna met een weinig gedestilleerd water boven de gootsteen afspoelen. Hierna met keukentissue de plaat MET DE GROEF MEE droogmaken, net zolang tot er geen strepen vocht meer zichtbaar zijn. Het is uitermate belangrijk met de groef mee te gaan, anders wrijft u mogelijk vuildeeltjes terug de groef in. Na het uit het bassin nemen van de plaat blijven namelijk vuildeeltjes achter die nog in de vloeistoffilm drijven en die gaan we samen met de vloeistoffilm verwijderen. We maken hierbij dankbaar gebruik van de enorme capillaire werking van keukentissue. De vloeistof wordt met vuildeeltjes meteen door de keukentisssu opgenomen. U kunt de hele plaat volkomen droog maken op die manier. Gebruik per plaat twee vellen, als de tissue te nat wordt neemt het minder vocht op en zou u weer vuil in de groef kunnen terugvegen. Haal de plaat tussen de schalen vandaan en haal eventueel nog achtergebleven vocht weg. De weinige druppels Dreft zorgen er tevens voor dat de plaat een brandschoon oppervlak heeft dat ook nog eens antistatisch is. Weliswaar niet zo als met de originele vloeistof, maar een platenborstel laadt de plaat niet meer op tijdens het verwijderen van eventueel stof. Bij erg vuile platen kan het overigens voorkomen dat u de wasbeurt zult moeten herhalen. U kunt de vloeistof meerdere malen gebruiken, ook dit is gelijk aan de Knosti methode, maar ik raad aan na zes maal de vloeistof te hebben gebruikt deze weg te doen en nieuwe aan te maken. Waarbij per schoonmaaksessie maximaal zo’n 25 platen kunnen worden gereinigd. Natuurlijk afhankelijk van de mate van verontreiniging, als u slechts nieuwe platen reinigt dan kan de vloeistof iets langer worden gebruikt.

Ik pas deze methode nu al een paar jaar toe en het valt op dat platen er meteen veel mooier door gaan klinken. Ook zal er absoluut geen enkel residu meer achterblijven op de plaat in tegenstelling tot de Knosti vloeistof, maar het is belangrijk dat de plaat volkomen droog wordt gemaakt met de tissue. Keukentissue laat bovendien vrijwel geen papierdeeltjes achter. Iets dat WC papier en sommige merken papieren zakdoekjes wel doen. WC papier wordt tevens vrij snel door vocht uiteengescheurd en is dus absoluut onbruikbaar. Nogmaals wijs ik er op dat u beslist twee vellen tissue per plaat gebruikt, die u meteen na het drogen van de plaat wegdoet. Het gaat er om dat de plaat groefdiep volkomen droog wordt gemaakt. Het droogrekje gebruiken we zoals u gemerkt hebt dus helemaal niet, of het moest zijn om de platen even weg te zetten als het label toch nog ietsje nat is geworden. Slechts dan dus, en niet om platen te laten drogen. Ik kan dit niet genoeg benadrukken, omdat deze methode anders niet werkt. Gebruik ook beslist geen hand- of theedoeken. Hierin zit stof en dat zou u dus weer de groef in wrijven. Het kan voorkomen dat een plaat soms toch nog wat spetters laat horen. Deze verdwijnen na een keer afspelen helemaal, tenzij het natuurlijk echte krasjes zijn. Ik garandeer u dat de naald volkomen schoon blijft als u alles nauwgezet heeft gevolgd. Het verdient overigens aanbeveling ook iedere nieuwe plaat meteen een reinigingsbeurt te geven. Tijdens het persingsproces wordt namelijk een weinig olie gebruikt om de plaat makkelijk uit de pers te krijgen. Deze olie laat een kleine laag op de plaat achter. Bovendien is iedere nieuwe plaat zo uit de hoes al behoorlijk statisch geladen. Hij trekt dus stof aan en dat zal zich meteen diep in de groef nestelen. Zichtbaar als die grijze lijnen die met de groef meelopen tasten ze de weergave behoorlijk aan. Zeker als we de plaat al enkele malen in- en uit de hoes hebben genomen waarbij hij telkens weer een beetje extra zal worden opgeladen. En het stof neemt maar toe! Investeer ook in een hoeveelheid gevoerde binnenhoezen, liefst voorzien van een polyethyleen voering. Uw platen en uw element zullen u er dankbaar voor zijn, omdat dit materiaal geen stof afgeeft. Papier doet dat wel en zal aan een statisch geladen plaat vastkleven waardoor er mogelijk krassen ontstaan tijdens het in- en uit de hoes halen. Wees hier dan ook uiterst voorzichtig mee als u een nieuwe plaat uit z’n hoes haalt want een kras is zo gemaakt.

Veel succes! Eventuele vragen zal ik gaarne beantwoorden. Stuur dan een email.

index