Audiotechniek

Digitale ontvangst: de stand van zaken

© Jurgen te Beest, augustus 2004

De digitalisering zet al sinds enige jaren op alle fronten door. Na het succes van de CD heeft de DVD-speler in recordtijd de Nederlandse huiskamer veroverd. Nog enige jaren en er zijn in videotheken nog nauwelijks VHS-banden te vinden. Maar naast voorbespeelde dragers wordt er natuurlijk ook nog steeds gewoon volop radio geluisterd en 'kassie gekeken'. En ook op dit front zit de digitalisering allesbehalve stil.

Korte technische uitleg

In Europa wordt voor het digitaal uitzenden van radio en televisie gebruik gemaakt van de DVB-norm. DVB staat voor Digital Video Broadcasting - een term die voor zich spreekt en eigenlijk ook weer niet, want ook radio (audio) maakt onderdeel uit van deze norm. Er zijn drie belangrijke varianten op deze norm: DVB-T (Terrestrial - digitale aardse ontvangst), DVB-C (Cable, digitale kabelontvangst) en DVB-S (Satellite - digitale satellietontvangst). Er is ook nog een DVB-H norm, die bedoeld is voor mobiele apparaten met kleine beeldschermen, zoals de allernieuwste GSM-telefoons.
DVB maakt gebruikt van MPEG2-compressie, hetzelfde systeem dat ook bij DVD's gebruikt wordt.

In Nederland wordt digitale ontvangst voor consumenten sinds 1996 aangeboden. In dat jaar stapten zenders als RTL4 en SBS over van analoge transmissie naar digitaal. De reden hiervoor was kostenbesparing: een digitaal uitgezonden zender neemt namelijk veel minder bandbreedte in dan een analoge, op 1 transponder (satellietfrequentie) kunnen zo in plaats van 1 analoge zender een stuk of 7 digitale tv-zenders worden uitgezonden. Als er alleen radio wordt aangeboden op een transponder, liggen deze aantallen nog aanzienlijk hoger.

Voor- en nadelen digitale techniek

Het werd al genoemd: DVB maakt gebruik van MPEG2-compressie. Op deze manier passen er meer zenders op een frequentie, zodat er efficiënter met de niet eindeloze bandbreedte omgesprongen kan worden. Voor de betrokken omroep betekent het een aanzienlijk kostenvoordeel.

Een bekend nadeel van analoge ontvangst is dat het zeer gevoelig is voor zaken als ruis, strepen en 'ghosting'. Dit is een gevolg van imperfecties in het (kabel)netwerk, atmosferische storingen, reflecties door hoge gebouwen, slechte connectoren enz. Digitale ontvangst is hier niet of veel minder gevoelig voor.
Bovendien heeft het DVB-systeem een ingebouwde foutcorrectie, die eventuele problemen weet te verhelpen, vergelijkbaar met het foutcorrectiesysteem dat Cd-spelers kennen. Het gevolg hiervan is dat er bij digitale ontvangst sprake is van alles of niets: ofwel het signaal is voldoende en dan ziet u het beeld zoals het bedoeld is, ofwel het signaal is onvoldoende en dan gaat gewoon het beeld op zwart. U ziet niet langzaam maar zeker het beeld slechter/ruisiger of streperiger worden zoals bij analoge ontvangst het geval is. Bovendien maakt de DVB-norm aanvullende diensten mogelijk zoals een Elektronische Programma Gids (EPG, een soort digitale teletekst), meerdere geluidssporen, ondertitels in verschillende talen, en zelfs Dolby Digital geluid.

Een ander voordeel: over het algemeen is de kleurweergave van digitale ontvangst beter. Bij analoge kabelnetwerken zijn de tv-zenders vaak veel te rood van kleur, dit nog afgezien van het feit dat de meeste tv's sowieso al dramatisch slecht staan afgesteld… (wist u dat het te hoog afstellen van het contrast van de tv vergelijkbaar is met het voortdurend tot op de bodem intrappen van het gaspedaal van een auto?)

Analoge tv heeft op digitaal voor dat het een fractie scherper is (met uitzondering van HDTV natuurlijk), omdat er iets meer pixels worden uitgezonden. Digitale ontvangst kan daardoor met een lichte onscherpte gepaard gaan (dat is iets anders dan wazig!), maar de meeste mensen zullen dit niet als hinderlijk ervaren.

In de praktijk hangt de beeldkwaliteit af van het bronmateriaal en de gebruikte compressie. Is de compressie aan de hoge kant (oftewel: is de bitrate erg laag) dan kan het beeld blokkerig worden. Ik moet echter zeggen dat dit fenomeen de laatste jaren aanzienlijk minder is geworden, zeker bij de meest bekeken zenders. Dit dankzij het gebruik van steeds betere/efficiëntere encoders aan de zenderzijde. In de beste kwaliteit zijn DVB-uitzendingen goed vergelijkbaar met DVD-kwaliteit.

Voor- en nadelen digitale ether/kabel/satelliet vs analoge kabel

Het belangrijkste voordeel van analoge kabel is de eenvoud ervan: het is niet zo moeilijk om het signaal door te lussen naar meerdere tv- en radiotoestellen in huis.
Hiermee wordt meteen ook het nadeel van digitale ontvangst genoemd: dit werkt namelijk met aparte ontvangers (decoders, ook wel 'set-top-box' genoemd) en dat betekent 1 decoder per apparaat. (Er zijn tegenwoordig wel digitale satellietontvangers op de markt met een dubbele tuner en een harde schijf, waarmee u tegelijkertijd naar de ene zender kunt kijken terwijl u de andere verliesvrij opneemt op de harde schijf.)

Hier staat tegenover dat de beeldkwaliteit van met name digitale satelliet doorgaans beduidend beter is dan de kabel. Digitale ethertelevisie (in Nederland op de markt onder de naam Digitenne) is eigenlijk de minste van de drie, dit door een beperkte bandbreedte. Digitale kabel zit er tussenin.

Overzicht

Analoge kabel:
pro: eenvoudige installatie
pro: belangrijkste zenders aanwezig
min: vaak matige ontvangstkwaliteit
min: beperkt zenderaanbod (30-40 tv)
min: maandelijkse abonnementskosten, die regelmatig verhoogd worden
min: bemoeizuchtige programmaraden, die voor u bepalen wat u wel en niet mag ontvangen

Digitale ether:
pro: eenvoudige installatie (werkt binnen ontvangstgebied overal, ook op de camping of de boot)
pro: lagere abonnementskosten dan kabel
min: momenteel alleen in de Randstad beschikbaar
min: lager zenderaanbod (20-25 tv-zenders)
min: beeld vaak wat wazig/blokkerig, door vrij hoge compressie
min: 1 ontvanger benodigd per toestel

Digitale kabel:
pro: minder gevoelig voor ontvangststoringen dan analoge kabel
pro: ruimer zenderaanbod (50 tot 80 tv-zenders)
min: kosten voor digitaal kabelabonnement komen bovenop het verplichte analoge abonnement
min: veel zenders in digitale kabelpakketten zijn gewoon gratis via satelliet te ontvangen
min: 1 ontvanger benodigd per toestel

Digitale satellietontvangst:
pro: beste beeldkwaliteit
pro: grootste zenderaanbod, tot vele honderden tv- en radiozenders mogelijk met meerdere en/of draaibare schotels
pro: geen programmaraden of beperkte bandbreedte
pro: ontvangst Nederlandse zenders gegarandeerd voor twintig euro per jaar
pro: verliesvrij digitaal opnemen op harde schijf mogelijk
min: aanschafkosten algauw enkele honderden euro's (door stijgende kabelkosten wordt de terugverdientijd echter steeds korter)
min: schotels worden door sommigen als ontsierend ervaren
min: vrij zicht op satelliet (zuiden) noodzakelijk
min: woningbouwcorporaties doen soms moeilijk over het plaatsen van een schotel. Schotelverboden zijn echter altijd illegaal.
Min: 1 ontvanger benodigd per toestel.

Schotelopstelling van de auteur. De schotel links ontvangt Astra en Hotbird op 19 en 13 graden oost; de schotel rechts ontvangt Astra 2 en Eurobird op 28 graden oost.

Zenderaanbod

Qua zenderaanbod wint digitale satelliet het ruimschoots. Met een betrekkelijk eenvoudige ontvanger plukt u zo'n honderd tv-zenders plus zo'n honderd radiozenders van de Astra-satelliet, waaronder alle relevante Nederlandse zenders, en alle relevante Duitse publieke en commerciële kanalen (een stuk of 50!). Met een schotel gericht op de tweede Astra positie op 28 graden Oost haalt u ook de BBC in huis: BBC 1, BBC 2, BBC 3, BBC 4, CBBC, CeeBeebies, BBC News, BBC Parliament, de regionale versies en een zeer uitgebreid Engels radioaanbod. Een andere zeer bekende satelliet is de Hotbird, waar met name zenders uit Zuid- en Oost-Europa te vinden zijn. Er zijn overigens nog talloze andere satellieten te ontvangen.

Via satelliet kunt u een zeer groot aantal (internationale) radiozenders in huis halen, waarvan een aanzienlijk deel klassiek. Het is aan te bevelen een ontvanger te kopen die geschikt is voor multisatelliet ontvangst (hiervoor moet de ontvanger het zogenaamde 'disecq'-systeem aankunnen) en over een digitale audio-uitgang beschikt. Hiermee kunt u de ontvanger rechtstreeks digitaal op uw versterker/receiver aansluiten, om zo te profiteren van de veelal betere DAC's van de versterker/receiver. Ik kan u verzekeren dat hier digitale satellietradio het qua geluidskwaliteit met gemak wint van analoge kabelradio (UPC). De kanaalscheiding is veel beter, het geluid klinkt veel voller, gedefinieerder, met een betere plaatsing en met meer detail. Doordat het signaal rechtstreeks van de satelliet ontvangen wordt, verwijdert u alle mogelijke tussenschakels in de weergavenketen en dat komt de geluidskwaliteit beslist ten goede. Onderaan vindt u links met meer info over welke zenders u zoal kunt ontvangen.

Bij Digitenne blijft het aanbod beperkt tot een kleine 25 tv-zenders en 16 radiozenders. Wel zal Digitenne binnenkort de VRT en Ketnet/Canvas kunnen aanbieden. Deze zenders zijn per satelliet niet verkrijgbaar, behoudens enkele programma's op de 'Wereldomroepzender' BVN (Beste van Nederland en Vlaanderen). Deze ongecodeerde zender brengt programma's van de Nederlandse en Vlaamse publieke omroep - zonder reclame. Daar het eigen producties van de omroepen betreft (bijvoorbeeld het Journaal) hoeft er niet gecodeerd te worden.

Digitale kabel is een beetje vreemde eend in de bijt: veel van de zenders die via de digitale kabelpakketten worden aangeboden, zijn namelijk gratis of goedkoper via satelliet te ontvangen! Bovendien is bij digitale kabel een abonnement op analoge kabel verplicht; het abonnement op de digitale diensten komt daar bovenop! (Kan de NMa daar niet eens naar kijken?)

Resumerend kunnen we stellen dat Digitenne zich vooral lijkt te richten op consumenten die louter in ontvangst van op Nederland gerichte zenders geïnteresseerd zijn en verder geen gedoe. Fanatieke zappers en liefhebbers van exotische zenders kunnen het beste voor een schotel kiezen - en krijgen de Nederlandse zenders, met uitzondering van de regionale zenders, er gewoon bij.
Digitale kabel-tv wordt nogal vreemd gepositioneerd in de markt, gezien de hoge kosten en het feit dat de meeste aangeboden zenders ook gratis of tegen een lagere vergoeding per satelliet verkrijgbaar zijn. Ik zie eigenlijk niet wat de meerwaarde van digitale kabel boven digitale satellietontvangst is, gesteld dat er een mogelijkheid is om een schotel te plaatsen.
Misschien doen kabelexploitanten er beter aan om glasvezel tot in het huis aan te leggen, om vervolgens zich alleen bezig te gaan houden met de verhuur van bandbreedte? Dat is tenslotte ook hetgeen dat satelliet-operators als Astra en Eutelsat doen: ze bieden alleen transponderruimte aan voor iedereen die het wil, en zetten niet zelf zenders of pakketten in de markt.

Toekomst(zekerheid) van digitaal en verwachte ontwikkeling

Dat digitale ontvangst de toekomst heeft, leidt geen twijfel: de verwachting is dat in diverse Europese landen (Engeland, Duitsland) de analoge etherzenders uiterlijk in 2015 worden uitgezet. In Nederland heeft Canal+, dat de technische verzorging en Seca-codering (om auteursrechterlijke reden) van de Nederlandse satellietzenders verzorgt, al zo'n 600.000 smartcards verkocht. Digitenne en digitale kabel zijn tot nu toe overigens heel wat minder succesvol en ook niet overal verkrijgbaar. Het is echter een feit dat, zeker met de opkomst van platte beeldschermen, steeds grotere beeldformaten in zwang komen, en hoe groter het beeld, hoe beter je de vele tekortkomingen van analoge kabel ziet.
Al sinds meerdere jaren bedraagt het aantal ontvangbare digitale zenders een veelvoud van wat nog analoog te ontvangen is. Analoge ontvangst wordt steeds verder afgebouwd. Bovendien opent digitale ontvangst ook de weg naar High Definition TV (HDTV).

Eindconclusie

Wat heeft in technisch opzicht hoogstaande audio- en videoapparatuur voor zin als u hen niet voert met goed bronmateriaal? Met name digitale satellietontvangst is een zeer interessante aanvulling op of vervanging voor analoge kabelontvangst. De beeld en geluidskwaliteit is doorgaans beter, het zenderaanbod is veel groter, de kosten zijn uiteindelijk een stuk lager. Met name voor bezitters van grote plasma- en rearprojectionschermen is een schotel een 'must', maar ook bezitters van 'normale' CRT-toestellen kunnen de verschillen duidelijk waarnemen. En nog een tip voor breedbeeldbezitters: de publieke omroepen zenden hun breedbeeldprogramma's via satelliet anamorphic uit: geen verliezen dus meer door het uitrekken van het beeld. Ook op de Duitse publieke omroepen zijn regelmatig anamorphic breedbeelduitzendingen te zien. De BBC zendt zelfs nagenoeg al haar programma's in deze norm uit. Analoge kabel daarentegen maakt er een letterboxed signaal van (wat bij uitrekken dus tot verminderde resolutie leidt, want zo'n 30% van de oorspronkelijke resolutie ging naar de zwarte balken in het beeld), of knipt gewoon de zijkant weg.

Internetlinks (stand van zaken augustus 2004)

Digitenne: http://www.kpn.com/prive/service/meer-weten-over/informatie-televisie/aanbieding-digitenne.htm

UPC Digital: http://upc.nl/

TV Home (Essent): http://www.essentkabelcom.nl/index.php

Casema: http://www.casema.nl/

Canal Digitaal Satelliet (aanbieder van het Nederlandse zenderpakker op satelliet): http://www.canaldigitaal.nl/

Veronica Satellite, gids voor schotelbezitters: http://satellite.veronica.nl/

Satnerds: http://www.satnerds.com/

Satellite Magazine: http://www.satellitemagazine.com/

Euro1080, de eerste Europese HDTV-zender: http://www.euro1080.tv/

Astra: http://www.ses-astra.com/

Eutelsat (Hotbird): http://www.eutelsat.com/home/index.html

Satelliet startpagina: http://satelliet.pagina.nl/

Frequentielijsten / tabellen:

http://www.lyngsat.com/

http://www.satmania.com/eng/

index