Audiotechniek
PVC-beschermhoezen: weg ermee!
© Wim Koekebacker, april 2014
De huidige grammofoonplaat, zoals de meesten onder ons die kennen, wordt gemaakt van PolyVinylChloride, kortweg PVC. Het is een kunststof die voor vele doeleinden wordt gebruikt en behoort tot de zogenaamde thermoplastische kunststoffen. Dit wil zeggen dat bij hoge verhitting de kunststof vloeibaar wordt. Voor de stabilisatie wordt er meestal een op lood gebaseerde toevoeging bijgevoegd, een kleurstof voor de gewenste kleur en bij PVC voor grammofoonplaten een toevoeging die de vloeibaarheid bij hoge temperaturen bevordert. PVC is een kunststof die gevoelig kan zijn voor veroudering en in geval van toepassing voor de vervaardiging van grammofoonplaten, zal die veroudering dus betekenen dat de informatie, die in de kunststof is opgeslagen in de vorm van een door de matrijs gevormde groef, wordt verminkt. Hoorbaar als ruis en rumble zal het uiteindelijk de weergave dusdanig aantasten, dat de plaat als verloren moet worden beschouwd. Nu is het ene vinyl het andere niet en helaas is het zo dat vooraf niet bekend is hoe de diverse hulpstoffen zich ten opzichte van elkaar op den duur zullen verdragen.
Er wordt wel beweerd dat bij zorgvuldige behandeling de PVC grammofoonplaat tientallen jaren kan meegaan. Dan gaat het om het stofvrij houden, te hoge temperaturen en vocht vermijden en een op de juiste manier plaatsen van de platen. Er komt echter meer bij kijken en een onverwacht gevaar ligt op de loer. Een gevaar afkomstig uit een soortgelijke kunststof die wordt toegepast bij de productie van een product dat juist als doel heeft de kostbare platen te beschermen. En ook zal het zich pas na jaren openbaren, hoewel de aantasting waarschijnlijk meteen begint zodra we dit product gaan toepassen en de platen erin opbergen. U raadt het denk ik al, het gaat om de beschermhoes vervaardigd uit PVC, de volkomen transparante hoes die de platenhoes beschermt. Veel toegepast in winkels maar ook door de eindgebruiker die zijn bezit op een goede manier denkt te beschermen. Ook herkenbaar aan de typische geur van dit soort plastic. PE is vrijwel geurloos.
We hadden het al even over de toevoegingen die worden gebruikt om PVC als halffabrikaat voor het uiteindelijke product geschikt te maken. En aangezien we niets hebben aan een platenhoes van kunststof die onbuigzaam en daardoor breekbaar is, worden aan het PVC zogenaamde weekmakers toegevoegd. Het zijn juist deze weekmakers die de boosdoeners zijn want zij hebben de eigenschap op den duur het PVC te verlaten. Ze worden vluchtig en tijdens hun ontsnapping tasten ze andere soorten vinyl aan. Daarbij wordt de PVC platenhoes waaruit de weekmakers ontsnappen harder en scheurt of breekt makkelijker. De weekmakers dringen zelfs door de buiten- en binnenhoes heen en veroorzaken een dof oppervlak op de plaat. De plaat wordt hierdoor onherstelbaar beschadigd. Of ook, in sommige gevallen, zijn er kleine, onder het vergrootglas zichtbare gleufjes die haaks op de groef staan en op die manier de weergave ernstig aantasten. Voor de volledigheid vermeld ik nog wel dat ook een natuurlijke veroudering en reactie van de verschillende hulpstoffen in het PVC van de plaat deze minuscule gleufjes kunnen veroorzaken. De kwaliteit van het gebruikte PVC bepaalt dus in hoge mate hoe lang de geluidsdrager (dus ook onbespeeld) bruikbaar kan zijn. Aangetaste platen laten een hevige ruis horen en zijn niet meer te herstellen!
Ik heb in mijn collectie helaas nogal wat platen die op beide manieren zijn aangetast. Hieronder zijn opnamen die nooit op cd zijn uitgebracht en dus als verloren beschouwd moeten worden. Het laat zich raden dat ik daarom met klem het gebruik van de PVC-platenhoes afraad, óók voor tijdelijk gebruik omdat we niet weten hoe snel dit proces zich in gang zet, en of zelfs een geringe blootstelling een aantasting op den duur kan veroorzaken. In mijn geval zaten de platen soms een twintigtal jaren onaangeroerd in PVC-hoezen in hun koffers opgeborgen. Veilig dus, dacht ik......Vermeldenswaard is dat platen die met een met PE gevoerde binnenhoes zijn uitgerust vrijwel nooit zijn aangetast. Kennelijk kan de weekmaker niet door polyethyleen (PE) heen dringen. De huidig verkrijgbare binnenhoezen zijn altijd voorzien van een PE-voering, de enige veilige manier uw platen zo goed mogelijk te beschermen. Vrije radicalen, ik noem dit hier voor de volledigheid maar vergeet u dit meteen maar weer, is een verzamelnaam voor tal van vluchtige stoffen afkomstig uit tal van producten. Uit spaanplaat bijvoorbeeld kwam in het verleden ook een nijdige die onze gezondheid kon aantasten. Of recenter nog, in isolatiemateriaal toegepaste toevoegingen die het luchtruim kozen en een woning volledig onbewoonbaar kon maken.
Hoe dan ook, kijkt u beslist uw collectie na en verwijdert u meteen deze vernietigende PVC-hoezen. Er zijn prima alternatieven in de handel in de vorm van polyethyleen (PE) buitenhoezen. Deze zijn niet zo helder als PVC-hoezen maar voldoende helder voor het kunnen lezen van de teksten op de hoes. Bovendien is dit een soepele kunststof waar je niet je vingers aan openhaalt zoals het geval is bij PVC-buitenhoezen die hun weekmakers kwijt zijn. Ook het gebruik van gevoerde binnenhoezen heeft bewezen een prima barrière te vormen om de migratie van weekmakers naar uw kostbare platen tegen te kunnen houden. Desondanks, weg met die PVC-buitenhoes.
Alles wat wij bezitten, bezitten wij maar tijdelijk. Het zou eeuwig jammer zijn als mooie opnamen verloren zouden gaan door onwetendheid omtrent de opslag van geluidsdragers. Het zou toch prachtig zijn als ons nageslacht ook kan genieten van onvervangbare muziek, ongeacht hoe die muziek tot ons komt? Bewaar uw platen daarom rechtopstaand, niet scheef leunend en met zoveel mogelijk gelijkblijvende temperatuur en schoon in een gevoerde binnenhoes. Eventueel voorzien van een PE-buitenhoes ter bescherming van de hoes. Liefst in een goede platenkoffer (dus niet eentje van PVC-houdend plastic!) waarin de platenhoezen beschermd zijn tegen verbleken door zonlicht. Een zolder waar het 's zomers knap warm kan worden, of een vochtige kelder zijn volkomen ongeschikt. Een aparte kamer is ideaal, geen verwarming aan en geen invallend zonlicht op de plek waar de platen staan. En ook het schoonhouden van uw collectie is belangrijk. Daar is elders op de site voldoende over te vinden.