Bovenstaande titel is niet geïnspireerd door de tijdens de laatste wereldkampioenschappen voetballen 'Ophef makende omschrijving van de Nederlandse speelwijze. De kwalificatie 'totaal' kwam vanzelf naar boven bij het luisteren naar dit in meerdere opzichten opmerkelijke ontwerp.

'Wenn Theorie und Praxis übereinstimmen, dann sind wahrscheinlich beiden falsch.'
Briggs '2e hands' in 'Loudspeakers'

NIKOLA ANDRIC

Nicola Andric is wetenschappelijk medewerker aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Een enthousiast (maar weleens wat slordig) bouwer van luidsprekers, een fervent muziekliefhebber met een speciale verliefdheid voor Technics apparatuur (je kunt op minder mooi verliefd zijn!) en Infinity luidsprekers. Van afkomst is hij Montenegrijn ('God zaaide er stenen en oogstte er helden' zei Den Doolaard) met een wonderbaarlijke beheersing van het Nederlands en een fraai onbeheerst temperament. We hopen hem meer aan het werk te kunnen zetten.

Luister Red. Techniek

Het mag als bekend worden verondersteld dat elke luidspreker in wezen een compromis is. Om enkele moeilijkheidsfactoren te noemen die het (nagenoeg) onmogelijk maken om een ideale weergever te construeren: conusmaterialen, traagheid van reactie, faseverschillen, tijdverschuiving tussen de gebruikte eenheden, de grootte en de constructie van de behuizing enzovoort. Elke ontwerper en (veel meer) de zelfbouwer is er menigmaal moedeloos van geworden.

De ontwerpers van B&W zijn bij de totstandkoming van de DM6 kennelijk zeer radicaal te werk gegaan. Hun streven was om (binnen de tegenwoordige mogelijkheden) een compromisloze weergever te ontwerpen. De kwalificatie 'totaal' kan dan ook in dit verband meermalen gebezigd worden: totaal nieuwe bas, midden en hoge tonen eenheid, totaal nieuwe behuizing en nieuwe conceptie van het scheidingsfilter. Deze laatste twee facetten brengen ons bij het aan Briggs ontleende citaat over theorie en praktijk: namelijk de bewering van menige deskundige (ook Jan Kool) dat alleen Transmission Line 'de lage lusten' tot volle bevrediging kan brengen, evenals dat 6 dB octaaf filters in deze tijd uit den boze zouden zijn. Bij een optisch onderzoek bleek namelijk dat nergens een poort, gat of opening van welke aard ook in de behuizing van dit ontwerp te vinden was. De (voor ons nogal onverwachte) conclusie moest dan ook luiden dat het hier om een volledig gesloten behuizing gaat. Ons ongeloof is waarschijnlijk te verklaren door het feit dat ons denken zo sterk door de technocraten wordt beïnvloed. Wij zijn dan ook erg benieuwd hoe Jan Kool zich uit deze netelige situatie zal redden?

Luisterproeven

Bij wijze van kennismaking werden de beide muziekkanten van de Erato testplaat aan de nieuwkomer aangeboden. Een soort koffie vooraf, alvorens op de 'grovere kost' over te gaan. Meteen viel het op dat deze weergever geen 'zwakke kanten' liet horen. Bij daaropvolgende uitvoerige 'martelingen' met orgel, piccolo, slagwerk, strijkers, zang enz. leek het erop alsof telkens een gespecialiseerde weergever voor elk muziekfragment was gebruikt. De nogal prozaïsche omschrijving 'alleseter', die Jan Kool voor veelzijdige luidsprekers pleegt te gebruiken, zou deze weergever danig te kort doen. Als wij een dergelijke terminologie moeten gebruiken, dan geven wij de voorkeur aan 'alleskunner', hoewel dit taalkundig ook niet je dàt is.

Wanneer men hoogwaardige luidsprekers met elkaar vergelijkt, blijkt telkens hoe moeilijk het is om precies aan te geven waarom de een beter of mooier is dan de andere. Wij kunnen dan ook geen betere omschrijving geven dan dat deze weergever als het ware een 'extra dimensie' liet horen in vergelijking met andere. Een identiek gevoel hebben wij ook ervaren bij het horen van Servo-Static en Infinity Monitor 11 luidsprekers. Dat zijn voor zover wij weten tevens de enige weergevers waarmee DM 6 vergeleken kan worden. Mijn Infinity Monitor 11 weergevers maakten het mogelijk om directe vergelijkingen uit te voeren. Om het subjectieve element zo veel mogelijk uit te schakelen werden enkele (muzikale) vrienden uitgenodigd om de 'voorstelling' bij te wonen. Een uiteindelijke winnaar kwam niet te voorschijn omdat de stemmen staakten. De voorkeuren van de genodigden waren voornamelijk door het uiterlijk en speculatie (met technische gegevens) bepaald. Ik werd door een irrationele drang bevangen om naast Infinity ook DM 6 aan te schaffen. Irrationeel, omdat dit alleen via een echtscheiding te realiseren zou zijn. Voor de in kwalificaties geïnteresseerden vatten we nog even samen: Het laag is prachtig strak, zonder beperkingen naar beneden. Het midden: gaaf, zonder enige kleuring, en een zeer goede spreiding. Uitstekende spreiding geldt ook voor het mooi transparante hoog. Wat betreft het uiterlijk: de gustibus non disputandum est? Als geheel: een unieke weergever.

Jan Kool

De techniek van de DM6

Wellicht weet u dat ik B&W luidsprekers nooit in hun geheel kan bespreken, want dan komen er met een beschuldigend wijzende vingertjes met: 'Over de luidspreker van een vriendje kan hij nooit objectief zijn.' Dat de beste vriend zijn feilen toont, daar wordt niet aan gedacht! In ieder geval beperk ik mij tot de techniek van de DM6. Nikola Andric neemt de rest voor zijn rekening.

Faselineariteit

Fase lineariteit is hèt belangrijkste nieuwe aspect van deze luidspreker. Een controversieel onderwerp, waarover zeer verschillend gedacht wordt. Meneer Harrwood van de BBC ( een soort godje in Engeland) stelde in Wireless World de insinuerende vraag: 'Is lineair phase a gimmick?'. Hij komt nauurlijk tot de conclusie dat het maar een soort trucje is om de omzet te stimuleren. Een domme conclusie!

Wie zoals ik de gelegenheid heeft gehad een aantal luidsprekers, waarbij gestreefd werd naar een zo gering mogelijke afwijking in fase over een wijd frequentiegebied (van ca. 200 Hz tot boven 20 kHz is dat mogelijk), te beluisteren en te testen, kan niet anders dan van het nut overtuigd zijn. Gedurende de afgelopen anderhalf jaar kon ik een aantal prototypen en gefinaliseerde producten uit Denemarken, Duits. land, Japan, Frankrijk en Engeland uitvoerig aan de tand voelen. Er wordt nogal eens gevraagd of ik nieuwe ontwikkelingen alvorens die hun definitieve vorm krijgen wil onderzoeken. Om op zo'n manier een oordeel van een onafhankelijke buitenstaander te krijgen die niet geteisterd wordt door het 'vooroordeel' dat degenen die langdurig met een product zijn bezig geweest bij zichzelf veronderstellen.

Zo'n onderzoek leidt tot interessante ervaringen en nieuwe inzichten. Zo kreeg ik de nieuwe B&O M-70 in prototype (de productiemodellen komen hier zeker aan de beurt), een grote Technics, de DM 6 en een aantal andere waarvan de Elipson reeds werd besproken. Ook de Canton LE-900 hoort hier bij, waarin het - iets minder vergaand misschien - is verwerkt.

Wat is de lineaire fase nu en wat betekent het voor de weergave?

Wanneer die nièt aanwezig is verschuiven hogere harmonischen in een complexe golfvorm in de tijd. Een vierkantsgolf bijv. - met zijn grote inhoud aan oneven harmoni- schen - wordt onherkenbaar voor het oog, maar merkwaardig genoeg nièt voor het oor! Eén van de redenen waarom men lang heeft gedacht dat het dus niet belangrijk was. Vierkantsgolven zitten niet in muziek, ze zijn slechts een hulpmiddel om bijv. resonanties vast te stellen en de 'reactiesnelheid' van diverse overdragers (elementen, versterkers, hoofdtelefoons enz.) Veel verdergaand onderzoek in menselijke perceptie toonde echter aan, dat bij veel impulsen, die wèl in muziek voorkomen, wel degelijk het niet op tijd arriveren van hogere harmonischen bij het oor (dat is hèt effect van fasever- schuiving) werd gehoord als een aantasting van de impuls. Merkwaardig is daarbij dat dit vooral voor negatief gaande geldt, dus bij luchtverdunningen meer dan bij -verdichtingen. Dat dit gevolgen kon hebben bij weergave ligt voor de hand. Het is wel een zeer oppervlakkige, om niet te zeggen domme veronderstelling dat het alleen een 'gimmick' is als een aantal fabrikanten over de gehele wereld verspreid, ieder letterlijk vele honderdduizenden guldens hebben gestoken in onderzoek, ontwikkeling én zeer kostbare nieuwe meetapparatuur om juist die ongewenste fase-effecten te bestrijden! Het zal heel wat tijd en energie kosten om dit ooit 'terug te verdienen'.

Alle ontwerpen die ik hoorde of onderzocht, hadden een impulsweergave zoals nog nooit eerder gehoord via relatief conventionele eenheden. Het meest opvallend was dat te constateren bij een vergelijking van een prototype met een normaal crossoverfilter (zeer zorgvuldig uitgekiend natuurlijk en exact hetzelfde ontwerp met identieke eenheden maar nu met voorzieningen voor fasezuiverheid. Het verschil was zó spectaculair dat de eerste, een uitstekende speaker, gedegradeerd leek tot een zeer middelmatig exemplaar. Wie dit effect van de opmerkelijke verbetering in definitie, die elektrostaten letterlijk evenaart of zelfs overtreft niet herkent of herkennen wil, moet niet meer naar muziek luisteren. Het bestrijden op theoretische gronden of vermeend 'niet horen', of omdat het zo lekker deskundig staat een nieuwe ontwikkeling van betekenis als onnodig af te doen, is dwaas, omdat het juist muzikaal zoveel doet.

Een tweede effect, dat niet alle luidsprekers in even sterke mate bezitten, is wat moeilijker te omschrijven. Het is in de DM-6 aanwezig: een soort gloed in het middengebied, die ik met vele anderen altijd miste in weergave. Vooral vergeleken met levende muziek is men zich vrijwel altijd bewust 'slechts' weergave te horen op zelfs de beste installatie. Er komt nu iets bij dat die reproductie aanzienlijk dichter bij de 'echtheid' brengt.