Hans Haffmans is de deskundige en welbespraakte presentator van Viertakt Vroeg, de ochtendeditie van het muziekactualiteitenprogramma op Radio 4. Goed bij stem, een fijn gevoel voor de op vroege tijdstippen allesbepalende balans tussen terughoudend en opwekkend. De luisteraars waarderen het programma zeer. Zozo, er gaat iets goed in Nederland. Dat kan niet goed gaan. Klopt. Haffmans moet weg. Hij is door de elitetokkies van de omroep tot zijn niet geringe hilariteit te elitair bevonden. Per februari 2010 wijkt Viertakt Vroeg voor een nieuwsshow van de KRO, met als presentatrice de bekende Bach- en Beethovenautoriteit Annette van Trigt.

Van bronnen in Hilversum hoor ik dat het lichte kost wordt, met krantenoverzichten en laagdrempelige insteek; een bij handjeklap geformatteerde mix van babbel, kwootje en muziekje. Daar komen, hoopt men, toffe luistercijfers van, die elitaire Hans met terugwerkende kracht het vrezen zullen leren. Maar hadden we voor het nieuws niet Radio 1? Dat is de eerste goede vraag. De tweede die, met welk gezag de publieke omroep ingrijpt. Het protest loopt hoog op. Een door Omroep C gehouden enquete over Viertakt en Haffmans levert dezer dagen overweldigende adhesie op voor presentator en format.

De vraag is of dit veel te keurige verzet de populistentrein tot staan kan brengen. In een interview met het Nederlands Dagblad legde zendercoördinator Marwil Straat zaterdag jongstleden uit dat met het schrappen van Viertakt een voorschot wordt genomen op een Radio 4 dat jongvolk trekt, overdag meer lichtere muziek brengt en veel verwacht van een samenwerking met deejay Armin van Buuren – het hele clichépakket aan doelgroepverbredende en drempelverlagende nieuwspraak trekt voorbij. Haar presentatoren zet ze in de hoek als stijve harken. De toon is gezet. “Radio 4 moet meer aansluiten bij de behoeften en bezigheden van luisteraars gedurende de dag.” Door de knieën, kortom. “Alles staat ter discussie,” klinkt het ferm. En dan weet je het wel: het begin van het einde. Wat doen die mensen toch, in onze wereld?

Het is de tijd. Vroeger, toen in de kunst de machts- en gezagsverhoudingen nog matchten, kon je de amateur een doodschop geven. Nu regeert hij de wereld, omdat wij van de hardware net iets nuttigs deden toen doelgroepzoekende vergaderaars het pluche bezetten, om bij kranten en weekbladen, omroepen, ontredderde orkesten en musea met de twee woorden die ze kennen – publieksbereik en elitair – onmerkbaar stapsgewijs culturele verworvenheden te liquideren. De zaak-Haffmans is maar één symptoom van het culturele drama dat zich in Nederland afspeelt.

Nee, dat is geen Hiltermann-pathetiek. Symfonieorkesten concerteren met Ali B, het faillisement van Marco Borsato haalt de kunstpagina’s van de kranten, het tragikomische Festival Classique met het Residentie Orkest wordt gepresenteerd door een analfabete kakel uit de roddelbladen, Heleen van Royen vult de literatuurpagina’s, de postmoderne ledigheid van Viktor & Rolf krijgt museale status, Hans Haffmans wordt door de omroep te elitair bevonden omdat hij het woord contrapunt kan uitspreken, zijn Radio 4 gaat ervandoor met Armin van Buuren. Sluipenderwijs, maar steeds schaamtelozer, worden met popiejopietaal ivoren torens neergehaald, ook als ze het nooit waren. Het slagwoord elitair is een chantagemiddel geworden dat als demagogisch wapen in dezelfde categorie verkeert als kwetsen en haatzaaien. Het is nog niet uitgesproken, of culturele instellingen schieten terstond in de verdediging.

Ze zouden vragen kunnen stellen. Wat bedoelt u? Of: wat denkt u wel? Maar ze weten het al. Dat alles vlakker, gewoner en lichter moet, tot alle diepte weg is. Overal zitten de populisten op het vinkentouw. En hoe meer er komen, des te lager de normen komen te liggen. Steeds vaker staan de beste stuurlui echt aan wal. Om dit verval te keren moet een harde strijd worden gevoerd. En die moet nu beginnen. Overal.

Van Trigt en heur nieuws hebben op Radio 4 niets te zoeken. Radio 4 is er voor de hoogopgeleide autochtone muziekliefhebbers die net zo goed onder de publieke taken vallen als jongeren en allochtonen, al valt er in termen van multiculturele zelfbevrediging geen eer aan te behalen.

Het gevaarlijke is dat de plundering van Radio 4 de populisten van de toekomst alle argumenten verschaft om een klassieke zender te ontmantelen, hoe Van Trigt ook zal varen.

Als ze net zo succesvol wordt als Maartje van Weegen met De Klassieken – van harte verder, over honderdduizend luisteraars doen we niet kinderachtig - hebben de Hilversumse beleidsmakers er een argument bij om de ingeslagen weg te vervolgen en de laatste muziekvakmensen van Radio 4 een schop onder hun kont te geven. Ze spelen toch niets klaar.

Haalt ze haar targets niet, dan zullen in Den Haag en bij de politieke geestverwanten in het Hilversumse nog meer vragen rijzen. Als het zelfs haar niet lukt, waarom zouden we Radio 4 dan nog handhaven? Dan zeggen de drempelverlagers in de Kamer op een dag: maar we hebben Classic FM toch al? En die doen het wel goed. En dan is alles voor niets geweest.

O, zo ver komt het vast nog wel, zuchtte Gerrit Komrij, wanneer hem in zijn tijd als televisiecriticus de wanhopigste horrorscenario’s voor het geestesoog verschenen. Nu, het komt steeds verder.

Het gaat niet goed met Radio 4. Dalende luistercijfers zijn reden voor bezorgdheid. Maar als iets de val van de zender kan veroorzaken, naast het marktopportunisme van de bestuurderen te Hilversum, is het niet de elitaire insteek maar de liefdeloosheid. Men rommelt daar wat aan. Qua presentatoren, o ironie, heeft Marwil Straat een punt, al hoort ze zich daar niet publiekelijk over uit te laten. Radio 4 is te nadrukkelijk een reservaat voor reservisten. De houten klaas die in de Viertakt Middageditie en plein public een telefonisch interview met een Duitse pianist verprutst, halverwege het gesprek van Duits naar Engels overschakelt en beide talen niet machtig blijkt te zijn – hij zit er nog steeds. Radio 4 is de zender waar achter het glas geen hond het merkt als een nietsvermoedende presentatrice met de blik stram op de playlist Rameau als Berlioz aankondigt en vice versa. Radio 4 zendt aan de lopende band derderangs uitvoeringen van meesterwerken uit, alsof het toch niets uitmaakt. Dat is zo, omdat daar niemand streng genoeg is, of omdat niemand het hoort. Mijn hoog opgeleide, muziekgevoelige vader – met zijn 68 ongetwijfeld veel te oud voor Marwil Straat - is al uitgeweken naar WDR3. Reden, ouwe? “Het blijven humorloze moffen en ze lullen teveel, maar het zijn tenminste wel professionals.” En zo is dat.

Er moeten op Radio 4 een paar dingen veranderen. Haffmans moet blijven. De houten klazen en de graftakken ruimen het veld. De muzieksamenstellers komen onder curatele van een centrale regie die slecht gespeelde meesterwerken en dito trivia uit de ether houdt.. Dat moet, omdat de jongens en meisjes een goede Beethoven blijkbaar niet kunnen onderscheiden van een slechte, of te bedonderd zijn er het geluidsarchief voor om te keren. Die spelverdeler krijgt een onbeperkt mandaat om de dringend gewenste kwaliteitsverbetering van het muziekaanbod, die zich in beginsel moeiteloos verdraagt met de gewenste brede programmering, met kracht ter hand te nemen. Van Weegen? Best, want presenteren kan ze. Zolang ze maar de goede stukken draait. Een wals van Strauss? Gaarne. Die is er goddank ook van Carlos Kleiber. Nog iets: een betere ontvangst zou fijn zijn. Op mijn autoradio klinkt Radio 4 even beroerd als een zendpiraat.

Ten slotte moet van politiek tot Hilversum het inzicht post vatten dat Radio 4 nooit op marktaandeel mag worden afgerekend, maar als culturele verworvenheid maximale bescherming verdient. Dan wordt de zender misschien nog eens wat hij moet zijn; geen speelbal van de waan van de dag, maar uithangbord van een cultureel zelfbewustzijn dat gestudeerde mensen niet uitsluit omdat er niks aan te emanciperen valt, of omdat ze te oud zijn. Ze vormen het hart van de doelgroep. Pak die kans: versterk de banden. Het gehoor heeft de tijd.

En het moet nu. Want straks gaan ze allemaal met Radio 4 aan de haal, de minvermogenden die, de dienstbaarheid aan de publieke zaak voorbij, hun grauwe dagquotes willen scoren.

Jongens, er moet wat veranderen.