De dreiging om de bereikbaarheid via de ether te beperken ten bate van een zender die zich specifiek tot de jeugd gaat richten zou voor Radio 4 een stimulans moeten zijn om de huidige koers eens grondig te gaan verleggen.

Alleen al het feit dat gemiddeld genomen het kennisniveau van klassieke muziek schrikbarend laag is en de interesse daarvoor vrijwel nihil, zeker bij die jeugd die nu een eigen zender gaat krijgen, zou je denken daar moet Radio 4 nu vlug iets aan gaan doen, educatieve thema’s inlassen en de programma’s boeiender maken.

Radio 4 is de gehele dag in de ether, gelegenheid genoeg om iets aan muziekontwikkeling te doen, interessante muziek buiten het gangbare repertoire te laten horen en de ontwikkelingen op muziekgebied in Nederland en daarbuiten te belichten.

Niets van dat alles, de verschillende bij Radio 4 ondergebrachte omroepen gaan stug door met het vermaken met overbekende klanken en doen geen enkele poging om de programmering op te vijzelen naar een hoger niveau.

Dat is des te treuriger als men uit berichten in de kwaliteitskranten leert dat er in Nederland in het verborgene toch van alles schijnt te gebeuren. Er bestaan degelijk nog kinderen die in muziekscholen tot grote prestaties komen; jeugd die enthousiast wordt gemaakt voor het concertleven door initiatieven die Vogelvlucht en Hemelse Herrie schijnen te heten; jonge veelbelovende virtuozen die in het buitenland prijzen winnen. Opeens verschijnt daar met overweldigend succes volledig uit het niets de jonge Nederlandse sopraan Christianne Stotijn op het podium van het Concertgebouw. En eens per jaar is er op tv een uitzending die je helemaal gelukkig maakt, het nieuwjaarsconcert van het Nederlands Blazers Ensemble, goden zij dank, er bestaat toch nog een ander soort jeugd, jongens en meisjes die zich wel interesseren voor de serieuze kant van de muziek, en op wat voor wijze.

Maar Radio 4 houdt zich verre van deze positieve ontwikkelingen, men gaat gewoon door met het bewandelen van platgetreden paden.

Daar wordt er onverminderd van uit gegaan dat de programma’s een feest der herkenning moeten zijn, muziek waar jonge muziekliefhebbers en serieus geïnteresseerden geen enkele boodschap aan hebben.

Men meent onze oren te moeten strelen met niet al te gewaagde werken die vooral niet te lang mogen duren, of nog erger, met een gedeelte uit een groter werk. Alle kapot gespeelde composities komen dagelijks aan bod, er gaat geen week voorbij zonder een Brandenburgs Concert, een Slavische Dans, een Nocturne of Wals van Chopin, de Watermusic, een overbekend piano- of vioolconcert, en ga zo maar door. En die werken worden dan nog eens vrolijk allemaal tegelijk opgediend op de laatste dagen van het jaar.

Zeker om er nog enige originaliteit in aan te brengen weten ze niets anders te verzinnen dan bekende werken eens op een andere manier te laten horen, transcripties naar kleinere of grotere bezettingen, Erlkönig voor cello en piano, enzovoort. Of het zijn variaties van tweede-rangscomponisten over bekende thema’s met arrangementen à la het Promenadeorkest. En wat beoogt men in godsnaam met een coloratuursopraanvariatie op Kortjakje is altijd ziek, ook de luisteraar ziek maken?

Maar het is vooral het calvinistische muziekplezier waarmee men ons wil verblijden. We worden overladen met onschuldige barokke en klassieke klanken met daarbij een grote voorliefde voor de fluit. Op geen enkele muziekzender hoor je zoveel getierelier als bij Radio 4, het is dagelijks raak, Dittersdorf, Telemann, Vivaldi, dan geef je Mozart met zijn afkeer voor dat instrument groot gelijk. Men schaamt zich daarbij niet om ons te vergasten op die fluitende bravourestukjes van het Stenberg-gehalte, Carnaval de Venise of iets van Mercadente.

De presentatie wordt op een tergend amuserende wijze gebracht alsof de luisteraar een volslagen muziekdebiel is, alsof het om Arbeidsvitaminen gaat. Men is kwistig met rare Engelse titels, Four Seasons van Vivaldi, omdat die Duitse, Franse en Italiaanse werken nu eenmaal zo op de hoes vermeld staan. Er wordt een trompetwerkje van Nepomuk Hummel aangekondigd, alleen om die naam vol enthousiasme in smeuïg Duits te kunnen uitspreken, goh, wat een grappige naam. Bij een aankondiging van iets van Schönberg wordt ‘nee, niet meteen de radio uitzetten’ geroepen en je leert meteen de stompzinnige mentaliteit bij de omroep kennen. En dan die totale onkunde: en vanavond kunt u genieten van de opera Cyrano de Bergerac (?????), op een toon alsof het om Rigoletto gaat, daar hoef je inderdaad de componist niet bij te vermelden, maar dat het gaat om een onbekend werk van een onbekende componist wordt geheel niet doorzien en men gaat er dan ook verder geheel niet op in. Neen, men houdt ons liever bezig met allerlei sappige anekdotes over bekende componisten die geen enkele educatieve waarde hebben.

Men kan het zelfs niet laten om ons te vermaken met de gemeenste salonmuziekjes en geïrriteerd door O Sole Mio wordt vlug overgeschakeld naar BBC3 en je valt meteen in een historische opname van de finale van Salomé, het kwaliteitsverschil kan niet illustratiever zijn. Merkwaardig dat die amusementsfactor zo belangrijk wordt gevonden; om etenstijd treedt er zelfs een ware conferencier op die ons met een stamtafelstem wil vermaken met lekkers uit de muzikale fruitmand.

Ongenuanceerd worden superlatieven gebruikt over de uitvoerenden, dé grootmeester van de Franse pianomuziek Pascal Rogé’, de fabelachtige pianist Lang Lang, de snarentovenaar Gil Shaham, misschien, maar allemaal virtuozen die commercieel momenteel in de belangstelling staan. En dat terwijl BBC3 geheel neutraal ook aandacht schenkt aan grootheden uit het verleden, juist om te laten horen dat we bepaald niet in het tijdperk van de grootste interpreten leven

Radio 4 is met zulk een programmering oninteressant voor jong en oud, er gaat een stoffig geheel van uit, om maar vooral niet te veel gehoorschade aan te richten. Milde verpozing en herkenbaarheid, de calvinistische vertrouwdheid ten top. Vergeleken met de Britse en Franse muziekzenders lijkt Radio 4 een draadomroep voor bejaardentehuizen.

Als nieuws- en achtergrondprogramma’s hebben we alleen nog Viertakt en Diskotabel, programma’s die door de nieuwe zenderindeling zelfs dreigen te verdwijnen. Met weemoed denken we aan de hoogtijdagen van Ton Hartsuiker, David Porcelijn, Hans Kerkhof, Menno Feenstra en Michiel de Ruijter.

Het past allemaal in het huidige overheidsbeleid. Het mag in muziekland niks kosten en moet veel opbrengen, experimenteren is verboden en middelmatigheid wordt toegejuicht. Zelfs op het initiatief van de Zaterdagmiddagmatinee waar men voor een luttel bedrag kan genieten van zowel bekende als zelden uitgevoerde werken in topuitvoeringen gaat men beknibbelen hetgeen al heeft geleid tot het vertrek van Jan Zekveld en zal leiden tot kwaliteitsverlies met dus het voorbijschieten van het oorspronkelijke doel.

Het kwaad van het moderne managerbeleid waart overal rond, dus ook bij Radio 4, waar een soort Raad van Bestuur, de Programmaleiding, wel even bepaalt waar we naar mogen luisteren aan de hand van die heilige in abstracte bewoordingen opgestelde doelstellingen waartegen je niets kunt uitrichten. Met allerlei prietpraat worden die doelstellingen gebruikt om aan te tonen dat toch echt wel aan alle verlangde facetten wordt voldaan, dus ook aan minder bekende werken en aan educatie. Dat dit van bovenaf geleide beleid juist alle persoonlijke initiatieven onmogelijk maakt en leidt tot algemene vervlakking wenst men niet te zien, als op de jaarvergadering maar blijkt dat het aantal luisteraars niet is afgenomen.

De programmamakers bij de verschillende omroepen zullen dus gewoon doorgaan met het strooien van lekkers, niets spoort hen aan om initiatieven te ontwikkelen die boeiender en voor een jongere generatie interessantere programma’s opleveren.

Met moeilijke moderne muziek kan men de luisteraar niet lastig te vallen, die moet daarvoor inspanning tonen en dat is hem nooit geleerd, muziek behoort immers een minzaam achtergrondgebeuren te zijn.

Zo komt men vanzelf in een circulus vitiosus terecht als naar aanleiding van die dan niet meer zo interessante programma’s de Omroepstichting beslist dat het etherkanaal beter gebruikt kan worden voor de jongeren die immers volgens de doelstellingen ook aandacht moeten krijgen met hun interesses. Hetzelfde procédé als bij de symfonieorkesten, ze eerst via bezuinigingen dwingen tot middelmatigheid en vervolgens zeggen dat de ze door hun initiatiefloosheid overbodig zijn geworden.

En zo vervalt men bij Radio 4 van kwaad tot erger. Het wordt dus tijd om de boel is geheel op te gaan frissen, door de koppen bij mekaar te steken om het te gaan hebben over een gezamenlijk beleid onder leiding van een sterke redactie die werkelijk kwalitatief hoogstaande programma’s waarborgt en die weerstand kan bieden aan alle bemoeienissen van mannen in het nette pak. Zo niet, gaat men gemakzuchtig door met het huidige programmabeleid, dan lokt men daarmee alleen maar nieuwe negatieve maatregelen uit, alle sympathiebetuigingen ten spijt, en we blijven zitten met een tweede Classic FM. Op deze wijze hebben we BRT 3 zien vervallen tot Klara, laat ons dat gespaard blijven. BBC 3 en France Musique daarentegen hebben met een sterke eigen leiding tot nu toe weerstand kunnen bieden aan alle saneringspogingen, laten we daar een voorbeeld aan nemen.