Kunst zonder publieke belangstelling houdt daardoor niet op om kunst te zijn, maar het wordt onmogelijk om haar - in de beste betekenis van het woord - te exploiteren. Er zijn immers financiële middelen nodig om de kunst 'naar de mensen te brengen'. Zonder geld geen kunst, zonder kunst wèl geld.

Subsidiecultuur

Kunst is min of meer ingemetseld in de subsidiecultuur (cultuursubsidie) waaraan zij zich met geen mogelijkheid kan ontworstelen. De muziek maakt hierop geen uitzondering en het zal best ieder seizoen weer een hele kunst zijn om het publiek een aantrekkelijk programma met aantrekkelijke dirigenten en solisten voor te schotelen binnen de gegeven grenzen van de financiële exploitatie. Geen enkele concert- en orkestdirectie ziet zich graag geconfronteerd met tekorten en zeker niet als ze dan ook nog verder dreigen op te lopen. Dan dreigt er van alles, van een vroegtijdig vertrek van de verantwoordelijke functionarissen tot een stevige rem op de subsidiekraan. Maar misschien is het dan nog vervelender dat de programmering dusdanig wordt aangepast dat daardoor meer publiek naar de zaal wordt getrokken. Het is niet altijd eenvoudig om enerzijds een progressief-doortastende programmering te bieden en anderzijds voldoende entreegelden te innen. Het lijkt overdreven om te stellen dat het publiek leergierig is en er een relatief hoge toegangsprijs plus een wel of niet kortstondig verblijf in file of parkeergarage voor over heeft om zich aan eigentijdse muziek te laven. Dat beeld wordt er niet beter op als het concertbedrijf meer en meer ten prooi valt aan de 'grijze golf', maar misschien hoeven we op termijn toch niet zo pessimistisch te zijn. want de matineWat dat betreft is het opzienbarend dat moderne muziek in de Zaterdagmatinee zowel volop kansen krijgt als veel (ook jong) publiek trekt. Blijkbaar trekt de serie toch een ander publiek dan de abonnementseries in Rotterdam, Utrecht en Amsterdam. Voer voor sociologen en planologen!

De jeugd heeft de toekomst

Dat de jeugd de toekomst heeft kan niet worden weersproken, maar voor de klassieke-muzieksector is er toch weinig hoop. Althans, dat ziet ernaar uit, want na drie decennia kan het best weleens anders uitpakken. Het valt toch nauwelijks voor te stellen dat bij de dertigers en veertigers van straks het muzikale licht is uitgegaan en dat zij hun jeugdige voorkeuren niet allang hebben afgelegd. De hoop moet toch zijn dat het moment doorbreekt dat wordt ingezien dat de kwaliteit van de muziek waarvoor nu de neus wordt opgetrokken, het met gemak wint van de muziek die nu hoog in het vaandel staat maar waarvan het merendeel in puur muzikaal opzicht weinig tot niets voorstelt. Ik hoor dat vrijwel niemand zeggen, maar de hedendaagse popscene is generatie- en klassengebonden door omstandigheden die met de inhoudelijke kwaliteit van die muziek niets van doen hebben. De popmuziek is ingekapseld in het sociale gedrag van de jongeren, ze maken er bijna deel van uit. Wie als vijftien- of zestien- jarige (ik noem maar een categorie) niet over de popscene kan meepraten, wordt op het schoolplein algauw naar de rand gedirigeerd, wordt niet serieus genomen, mag niet meedoen. Zo'n adolescent plaatst zich buiten de groep en hij kijkt wel uit! Wie wil niet ergens bij horen, zich met een groep kunnen associëren, daarin ook zijn plaats opeisen? Canetti schreef het allemaal al eens een keer op in zijn standaardwerk Massa en macht. Als alle hoofden naar rechts wijzen, wordt het lastig om naar links te blijven kijken.

Het studiehuismodel maakt het zeker niet gemakkelijk om kunst als een serieus leerobject te beschouwen. Het basis- en voortgezet onderwijs gaat bizar genoeg gebukt onder de willekeur die door de tijdgeest wordt bepaald. Niet het besef van al het moois dat er op cultureel gebied is wordt de leerlingen bijgebracht, maar hun eigen voorkeuren worden verder 'ontwikkeld', wat vrijwel neerkomt op 'kunstzinnige' vorming en expressie binnen de kaders van de waan van de dag. Goed muziekonderwijs is een ondergesneeuwd thema geworden en wie dat bevestigd wil zien hoeft alleen maar aan een groep vijftien- tot twintigjarigen te vragen wie de Eroica heeft geschreven. Zinnige antwoorden komen er niet, lol des te meer.

Is er dan ook geen taak voor de ouders weggelegd? In het algemeen geldt dat de kans op 'doorgifte' groter is in gezinnen waarvan de ouders 'klassiek' georiënteerd zijn. Als het doemscenario wordt bevestigd zal dat in de toekomst veel minder het geval zijn. Daarnaast hebben ouders veelal een drukke baan en komt het huishouden noodgedwongen op de tweede plaats. Op de derde plaats komen dan de opvoedkundige aspecten, dit alles in een nauw keurslijf want tijd is kostbaar. De opvoeding van 'vroeger' is verlaten, de nieuwe tijd (of beter: de hoge hypotheek) dwingt tot een andere aanpak over de effecten waarvan door de deskundigen verschillend wordt gedacht. In ieder geval wordt de tijd die het kind noodgedwongen extra op school moet doorbrengen niet aan cultuuronderwijs besteed.

De technische ontwikkeling maakt het er niet eenvoudiger om werkelijke kwaliteit in klankvorming te herkennen. De mp3-spelers zijn gemeengoed geworden en dus ook de middelmatige tot slechte geluidskwaliteit. In uitgaansgelegenheden wordt oorverdovend geluid geproduceerd waardoor het gehoor van althans een deel van de jeugd achteruitholt en de vijftigers van straks een hobo niet meer van een klarinet kunnen onderscheiden (als ze geluk hebben...) Fijne klanknuances zijn een verloren gebied geworden en dat is onherstelbaar.

Globalisering

De voortschrijdende globalisering heeft allerlei ongunstige effecten op onze samenleving als geheel. We zien ook steeds meer eenheidsworsten verschijnen, fenomenen die in verschillende werelddelen precies hetzelfde zijn. Wat de toporkesten betreft heeft die ontwikkeling zijn definitieve tol reeds geëist, want inmiddels lijken ze qua klank allemaal op elkaar. Ze worden geleid door dezelfde dirigenten die met een beperkt repertoire de wereld tot hun artistieke domein hebben gemaakt, in steeds weer diezelfde circuits opduiken in het artistieke keurslijf van de contracten. Het is ook de wereld van de chef-dirigent die voor twintig concerten per jaar die titel mag voeren en verder van hot naar haar zijn verplichtingen nareist. In de operawereld is het al niet anders en is het ensembletheater al lang en breed begraven.

Natuurlijk is het niet van vandaag of gisteren dat volkszangers een veel groter publiek aan zich weten te binden dan een Bruckner-symfonie door het Koninklijk Concertgebouworkest. Is dat elitair? Iets wordt pas elitair als het voor een kleine groep is bedoeld of bestemd. Het begrip heeft een negatieve connotatie, maar het enig wezenlijke feit is hier toch dat goede muziek als elitair kan worden ervaren omdat het merendeel van het volk er geen boodschap aan wil hebben. Zo creëren diegenen die erop afgeven in feite zelf het elitarisme!

Allerlei creatieve acties helpen natuurlijk niet om het tij te doen keren. Evenmin de verlaging van toegangsprijzen of andere financiële tegemoetkomingen. Het 'muziekcentrum' in ons brein is bij de een beter ontwikkeld dan bij de ander, maar oefening baart kunst. Cultuur van de betere soort kan niet worden verworven zonder zelf een inspanning te leveren. Wie dat niet wil weet niet wat hij mist. Wie dat wèl wil wordt rijkelijk beloond. Dat dit tot de jeugd nog niet goed is doorgedrongen wil nog niet zeggen dat de toekomst wat dit betref hopeloos is. Er is zelfs de troostvolle gedachte dat voor de jeugd van nu en de volwassenen van straks de markt van de klassiekemuziek op cd en dvd nog niet verzadigd kán zijn. De muziekindustrie hoeft dus wat dit betreft nog niet bij de pakken te gaan neerzitten, al zullen de media zoals wij die nu kennen binnen afzienbare tijd niet meer bestaan. Bruckner uit de muur, of uit het stopcontact, of het gehele oeuvre van Wagner op één chip, en dan maar naar hartelust in nanoseconden zappen. De techniek staat voor niets, nu de mens nog.

Om met Faust en Schnittke te spreken: Sei nüchtern und wachet...