Enkele uren vóór de start van het nieuwe 'Matinee-seizoen' overleed Hans Kerkhoff, de initiator van deze legendarische concertserie, die nu al voor de 45ste maal muziekliefhebbers uit het hele land op zaterdagmiddag naar het Amsterdamse Concertgebouw trekt. Tegelijk is het onvoorstelbaar dat er al bijna dertig jaar verlopen zijn, sinds Kerkhoff de leiding over zijn geesteskind uit handen gaf. En het is al even onvoorstelbaar ook dat het nog veel langer geleden is, dat hij een groot deel van de Nederlandse muziekliefhebbers met welhaast fanatieke trouw aan zijn radioprogramma's wist te binden.

De laatste jaren ging het met Kerkhoffs lichamelijke conditie langzaam bergafwaarts. De leeftijd van 93 jaar heeft hij in redelijk goede gezondheid gehaald, al werd hij vooral geplaagd door toenemende problemen met zijn gehoor. Voor een muziekliefhebber is dat een ramp, maar bij dat alles bleef hij kritisch, gevat en heel geïnteresseerd wat zich in het nationale en internationale muziekleven afspeelde. Daarbij behield hij ook de combinatie van geestdrift, gevoel en warmte waardoor hij er altijd in slaagde anderen enthousiast te maken. Dat enthousiasme straalde hij uit in de programmering van 'zijn' Matinees op de Vrije Zaterdag, waar Verdi en de Italiaanse opera altijd een centrale plaats innamen, en in zijn verschillende radioseries, waaronder 'Het puik van zoete kelen' en 'De Verdi-bariton'. Dat enthousiasme bleef ook aanwezig in de brieven en gesprekken die we wisselden, meestal rond zijn verjaardag in december, en waarin vaak ook de door hem mateloos bewonderde Tsjaikovski opdook. Tegelijk bleef hij de vakman die tot op hoge leeftijd radiomedewerkers bleef attenderen op onjuistheden in hun presentatie, maar ook een man vol humor, die op onverwachte momenten met een scabreuze 'muzikale mop' uit de hoek kon komen.

Toen ik na de kerkdienst met een collega naar de begraafplaats reed, viel de opmerking 'einde van een tijdperk'. Dat is de dood van Hans Kerkhoff zonder meer. Helaas lijkt zijn overlijden aan de vooravond van het nieuwe seizoen wel heel erg symbolisch. Bestaat er over een paar jaar nog wel een matinee?

Iedere keer als de opheffing van de NPS ter sprake komt, gaat iedereen het jeremiëren over Nova en Sesamstraat, maar de NPS is veel meer dan dat. De NPS is ook de Zaterdag Matinee, de Opera-avond, Diskotabel en talloze andere culturele programma's op radio en televisie. Over Nova en Sesamstraat maak ik me niet eens zoveel zorgen. Op de een of andere manier zullen die wel gered worden of door een goed alternatief vervangen, maar waar het de culturele sector betreft, ben ik minder gerust daarop. Zeker gezien de overige plannen, die om te beginnen een nauwere koppeling met het ledental inhouden en die in ieder geval een forse financiële aderlating voor de afzonderlijke omroepen gaan betekenen.

Die koppeling met het ledental kan voor de cultuur desastreus worden. Met culturele programma's trek je geen leden en zeker niet in een maatschappij waarin alleen mensen beneden de vijftig lijken mee te tellen, worden culturele programma's steeds meer een vorm van exotisme. Daarbij komen dan de financiële vooruitzichten en de dreigende terugloop van reclame-inkomsten. Dat laatste betekent dat de omroepen wel zullen moeten inkrimpen en in dat geval is de cultuur (weinig leden en weinig zuigkracht voor reclame) natuurlijk het eerste slachtoffer.

De manier waarop deze plannen tot stand zijn gekomen, zijn weinig hoopgevend, zowel voor de NPS als voor onze democratie in het algemeen. Ik dacht altijd dat de regering 'regeerde', en dat het parlement vooral een controlerende functie had. De plannen aangaande de NPS wezen op het tegenovergestelde: het is een regeringsvoorstel dat door drie fractieleiders is opgesteld - buiten medeweten van de betreffende bewindsvrouwe! - en dat vervolgens namens die bewindsvrouwe ter goedkeuring naar het parlement is getuurd. Hoe dit nog te rijmen is met de beginselen van de democratie - en hoe de betreffende bewindsvrouwe dit heeft kunnen slikken! - blijft een raadsel. Het lijkt een achterbaks onderonsje van drie partijen die als de dood zijn om hun plaats op het rode fluweel kwijt te raken. Als ik lid was geweest van D66, had ik op dat moment mijn lidmaatschap opgezegd en menig D66-lid heeft ook inderdaad die conclusie getrokken. Het zou echter nog beter zijn, als de diverse fracties in de Tweede Kamer tot de conclusie komen, dat dit niet de manier is waarop een democratische staat geregeerd dient te worden. Het zou ook prettig zijn als in de Tweede Kamer meer cultureel besef en meer gevoel voor continuïteit merkbaar zou worden. Je gaat geen goed functionerende NPS opheffen, zeker niet nadat je die zelf een aantal jaren geleden met veel pijn en moeite - en uit volle overtuiging! - uit de grond hebt gestampt.

Het blijft een ironische speling van het lot dat de VARA, waarvoor Hans Kerkhoff de matinees in het leven heeft geroepen, zich enkele jaren geleden van deze concertserie heeft ontdaan. Ook als 'NPS-matinee' bleef het echter zijn geesteskind. Laten we hopen dat het overlijden van Hans Kerkhoff alleen gevoelsmatig het 'einde van een tijdperk' markeert, en dat zijn matinees hem nog heel lang zullen overleven.