Wagner/Schlepp: De vliegende Hollander

Amsterdams Marionetten Theater
Concept en regie: Frederieke Cannegieter, Hendrik Bonneur
Muzikale leiding en arrangement: Vaughan Schlepp
Amsterdam, 21 oktober 2023
www.marionettentheater.nl

Een Mefisto-achtige marionet die om aandacht vroeg omdat hij zijn buik even vol had van zijn decoratieve functie naast de open haard, zette mij aan het 'googelen' naar alles wat met marionetten te maken had. Zoekend naar iets of iemand als een 'marionettendokter' stuitte ik opeens op Wagner en De vliegende Hollander, en mijn hulpbehoevende Mefisto was meteen even vergeten. Zonder dat ik het wist had Wagner's Vliegende Hollander onderdak gevonden in een blijkbaar zeer actief en al jaren bestaand Amsterdams Marionetten Theater waarvan ik (en ik beken het tot mijn schande) zelfs nog nooit gehoord had.

In ieder geval leidde die ontdekking tot een verrassende zaterdagmiddag in een oude smederij achter de Nieuwmarkt, omgebouwd tot een minuscuul maar professioneel theatertje voor zestig toeschouwers, en met een sfeer die bepaald wordt door rood pluche. Wagner's 'Romantische Oper' werd daar uitgevoerd door marionetten die niet playbackten bij een cd-versie met groot orkest en volwassen operastemmen, maar in een bewerking voor een klein instrumentaal ensemble met een verteller.

In de geheel eigen versie van het Amsterdams Marionetten Theater bleek het accent bovendien verlegd naar de door haar fantasieën geleide Senta, voor wie de titelheld meer een droomfiguur was dan een reëel personage. In feite speelt Erik, hier geen jager maar een herder met een kudde schaapjes, in deze voorstelling zelfs een belangrijker rol dan de Hollander. De laatste is daarbij meer de stimulans of het symbool voor een zelfgekozen toekomst van een Senta die kennelijk meer weil dan alleen maar de echtgenote worden van een schaapherder.

Hoewel je als toeschouwer aanvankelijk nog even het idee hebt dat je naar een uit zijn voegen gegroeide poppenkast gaat kijken, werkt de sfeer van het toneelbeeld, uitmuntend ook van belichting, al snel meeslepend. Opmerkelijk genoeg zijn het vooral de details die de associatie met levend theater het sterkste oproepen: een meeuw die schijnbaar achteloos rondvliegt, een kraai die op een meerpaal neerstrijkt, en in het tweede bedrijf een poesje dat wordt aangelokt door de bol wol van twee breisters. Die breisters zelf, hier in de plaats gekomen van Wagner's spinkoor, zijn eveneens juweeltjes van detailwerking, al babbelend geconcentreerd op hun één-recht en één-averecht, maar ondertussen steelse blikken werpend op de in haar dromen verzonken Senta.

Tegelijkertijd gebeurt er muzikaal het een en ander dat zo mogelijk nog meer aan de sfeer bijdraagt. Sporadisch onderbroken door een bescheiden verteller klinkt een knap arrangement van Vaughan Schlepp, die Wagner's grote orkest terugbracht tot vijf instrumenten (harmonium, cello, klarinet, percussie en piano). Een vondst is daarbij een gedeelte uit Der Vampyr van Marschner dat in het derde bedrijf een herhaling van het stuurmanslied voorkomt, terwijl aan het slot (geen wagneriaanse 'Erlösung') opeens een deel opduikt uit Giselle van Adam, muziek die Wagner gekend heeft en een werk dat zich eveneens afspeelt in het grensgebied van de 'ondoden' (een term die overigens vooral bekend werd door de later maar in dezelfde sfeer ontstane roman Dracula van Bram Stoker).

Het resultaat klinkt niet alleen vindingrijk en met een speels kleurenspectrum, maar heeft ook een dramatische sfeer - zeker voor wie de muziek al kent - die het spel van de marionetten ondersteunt. Niet voor het eerst kreeg ik bovendien het gevoel dat Wagner's muziek zonder zangstemmen erbij beter tot mij doordringt. En nooit eerder hoorde ik zo duidelijk de invloed die de Italiaanse opera, en met name Bellini, op Wagner's eerste grote 'Duitse' opera had uitgeoefend. Alleen al de fluwelen zanglijnen die in deze bewerking aan een prachtig weemoedige klarinet waren toevertrouwd, makten een bezoek de moeite waard.

Dat een niet altijd lichtvoetige opera van Wagner op deze manier een voorstelling wordt voor jong en oud, is op zich al bijzonder aantrekkelijk (hoewel bij de voorstelling die ik bezocht, 'oud' duidelijk beter vertegenwoordigd was). Extra leuk voor het jeugdige publiek is echter de mogelijkheid om na afloop letterlijk met de neus op het toneeltje de werking van de marionetten te bekijken. Dat een arrogante poes en een kwajongensachtige muis daarbij de meeste aandacht trekken, spreekt voor zich.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links