Verdi: Rigoletto

René Barbera (Il Duca di Mantova), Roman Burdenko (Rigoletto), Aigul Khismatullina (Gilda), Alexander Köpeczi (Sparafucile), Maya Gour (Maddalena), Eva Kroon (Giovanna), Frederik Bergman (Monterone), Martin Mkhize (Marullo), Salvador Villanueva (Borsa), Joe Chalmers (Ceprano), Martina Myskohlid (La Contessa Ceprano), Daria Brusova (Paggio), Peter Arink (Usciere)
Nederlands Operakoor
Nederlands Philharmonisch
Dirigent: Antonino Fogliani
Regie: Damiano Michieletto
Decor: Paolo Fantin
Kostuums: Auguste Cavalca
Amsterdam, 2 september 2024
www.operaballet.nl

Bij haar productie van Les Contes d'Hoffmann in Salzburg verdedigde regisseuse Mariame Clément deze zomer een enscenering die niets meer met Offenbach's opera te maken had, met haar recht op een eigen 'interpretatie'. Wat zij daarmee bedoelde, kwamen we echter niet te weten, althans niet uit haar woorden. Volgens Van Dale betekent 'interpreteren' echter gewoon 'uitleggen, verklaren', maar sommige hedendaagse regisseurs interpreteren het blijkbaar als hun recht een verhaaltje te verzinnen dat niets meer met het origineel te maken heeft.

Rigoletto en Gilda

Zo erg als Mariame Clément (of Andriy Zholdak onlangs bij DNO met Fidelio ) maakt Damiano Michieletto het in Rigoletto nog niet, maar wel kiest hij eveneens een invalshoek waarvoor in de partituur nie4t de geringste indicatie te vinden is. Rigoletto is een tragedie - door Verdi als shakespeareaans omschreven - over een vader die, gedreven door de liefde voor zijn dochter, willens en wetens beslissingen neemt die voor zijn dochter juist tot een fatale afloop leiden. In de enscenering die Michieletto in 2017 bij DNO presenteerde, is diezelfde vader echter een patiënt in een psychiatrische inrichting. Wat hij mankeert weten we niet, maar we kunnen ons wel afvragen of hij voor zijn handelen wel helemaal aansprakelijk kan worden geacht.

Door DNO werd deze reprise gepresenteerd met kreten als 'verstikkende vaderliefde', 'weerzinwekkend' en 'beklemmend', maar ook in de door Michieletto herziene versie (Gilda hoeft niet meer uit de kleren en Rigoletto hoeft niet meer in een dwangbuis) wordt het eerder de beschrijving van een ziektegeval dan een tragedie. Rigoletto als psychiatrisch patiënt is hooguit zielig en wat we op het toneel zien, wordt daardoor lang niet zo aangrijpend als de opera die we ondertussen horen. Misschien zitten we zelfs alleen maar te kijken naar de hallucinaties van een geesteszieke.
(Afgezien daarvan: Michieletto wordt soms gevoel voor de muziek toegeschreven, maar voor een opera over een hallucinerende geesteszieke zou Verdi echt andere muziek hebben geschreven - als zo'n opera hem al geïnteresseerd had…!)

Gilda en Rigoletto

In het programmaboekje geeft Michieletto uitgebreid weer wat hij met zijn regie wilde zeggen, maar dat feit alleen al is natuurlijk een zwaktebod. In het theater draait het om wat de voorstelling te zeggen heeft, en als we een interview met de regisseur moeten lezen om daarachter te komen, schiet de enscenering haar doel voorbij.

Erger dan allerlei sfeerloos en soms onbegrijpelijk gedoe in een kale sanatoriumruimte is echter dat veel van wat we zien ofwel niet aansluit bij de tekst, ofwel niet bij de muziek, ofwel totaal niet bij 'het verhaal'. Wat moeten we met een psychiater die zich ontpopt als huurmoordenaar? En met geprojecteerde beelden van een meisje dat aan een raam staat te rukken terwijl we Gilda horen dromen over haar geliefde? En met projecties van kindertekeningen (met onder meer een meisje achter traliën), terwijl we Rigoletto om medelijden horen smeken? En met beelden van een meisje dat door haar vader opgesloten wordt, vervolgens uit het raam klimt en de tuin in huppelt, als niets op het toneel daarmee in relatie staat?

Gilda droomt van haar geliefde

Maar het ergste: wat moeten we met een emotionele vader-dochterrelatie als beide personages op het toneel nauwelijks contact met elkaar hebben? En als op het emotionele hoogtepunt de vader onduidelijke dingen doet met een klein meisje dat ergens wezenloos staat te staan, terwijl hij hartverscheurende duetten zingt met zijn 'echte' dochter aan de andere kant van het toneel? Michieletto zegt in het interview dat hij vooral wilde laten zien dat Gilda het slachtoffer was van een overmatig beschermende vader, maar wat heeft dat met Verdi's opera te maken? Absoluut niets! Wat Gilda ons zelf vertelt in 'Caro nome' en 'Tutte le feste', en wat zij ons toont in het laatste bedrijf, is dat haar denken en handelen helemaal gericht is op haar liefde voor haar verleider, zelfs als zij heeft ingezien dat zijn gevoelens voor haar in feite niets voorstelden.

Het resultaat is, zoals dat tegenwoordig heet, 'interpretatie', maar als ik eerlijk moet zijn: Verdi's verhaal vind ik onnoemelijk veel interessanter dan de sfeerloze beelden die Michieletto ons voorschotelt, en die uiteindelijk leiden naar in een in de partituur tragische slotscène die nu op het toneel als een nachtkaars uitgaat.

Cortigiani

Gelukkig gaat Verdi's muziek beslist niet als een nachtkaars uit, zeker niet in de soms zelfs wat forse aanpak van dirigent Antonino Fogliani. In de balans lijkt daarbij soms de nadruk te liggen op blazers en slagwerk, maar er gebeuren ook opmerkelijke dingen, zoals de prominente solo van de Engelse hoorn in de slotfase van Rigoletto's 'Cortigiani'. Het Nederelands Philharmonisch doet ondertussen zijn best, maar dat kan niet voorkomen dat het af en toe ontbreekt aan helderheid en precisie. Dat laatste geldt dan vooral de coördinatie met het toneel, maar soms ook van de samenzang zelf, onder meer in de finale van het eerste tafereel en tijdens het befaamde kwartet.

Rigoletto met nep-Gilda

Zonder meer de moeite waard is het aandeel van de solisten, van wie alleen de wegzakkende Monterone van Frederik Bergman bij de première een beetje tegenviel. Opvallend was daarentegen dat de bariton Martin Mkhize het kleine maar belangrijke rolletje van Marullo precies het juiste gewicht wist te geven.

Bij de grotere rollen presenteerde René Barbera, een slanke lyrische tenor met daarin een sterke kern, zich meteen al in het eerste tafereel als een zanger die vocaal geknipt was voor de losbandige hertog van Mantua. Zowel daar als in zijn duet met Gilda had zijn voordracht iets eleganter mogen klinken (evenals Don Giovanni is de Duca een verleider, geen verkrachter!), maar door zijn voortreffelijke techniek en heldere frasering zong hij zeker in de volgende bedrijven een volledig overtuigende rokkenjager.

Maddalena, de hertog en Rigoletto

In de titelrol van Roman Burdenko miste ik iets van de brede, bijna bronzen klank van de echte Verdi-bariton. Met met zijn heldere timbre wist hij desondanks de emoties, de frustraties en de woede van de ongelukkige vader in doorleefde, soms ijzingwekkende zang om te zetten. Dat de soms knullige enscenering hem in zijn spel van diverse emotionele aspecten beroofde, leek hem vocaal nergens te hinderen, maar juist in deze regie had ik hem wel de ingeslopen hoge noten gegund (vooral op 'un vindice avrai') die hem kennelijk door de dirigent ontzegd waren.

Sparafucile, Gilda, Rigoletto en Maddalena

De première in 2017 werd onvergetelijk door het optreden van de Amerikaanse sopraan Lisa Oropesa, inmiddels uitgegroeid tot een bel-cantospecialiste bij uitstek. De uit Tatarstan afkomstige Aigul Khismatullina zingt hetzelfde repertoire met centraal een coloratuurpartij als Lucia di Lammermoor, maar zonder dezelfde technische perfectie. Haar hoogte staat als een huis, maar haar trillers in 'Caro nome' (een dozijn korte plus een lange aan het slot) hadden meer weg van licht gewobbel. De klank was ook daar echter mooi en vol, en daarin ligt ook de grote kracht van deze sopraan. Zij bezielt haar rol met een warm timbre, voller dan dat van Oropesa en zelfs met een grotere emotionele uitstraling. Alleen al daarom is een bezoek aan het Muziektheater de moeite waard.

Mijn advies: de regie vergeten, ogen dicht en Verdi's opera ondergaan als een aangrijpend muziekdrama in een uitstekend gezongen voorstelling!

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links