Muziek (algemeen)
Italiaanse muziektermen
© Aart van der Wal, november 2005
Abbandono overgave
a capella als in een kapel gezongen zonder instrumentale begeleiding
Accarezzevole liefkozend
Accelerando versnellen, verhaasten (van het tempo)
Acciaccatura voorslag korte voorslag
Accompagnato begeleiding
Acuto scherp
Adagietto iets sneller dan Adagio
Adagio rustig langzaam, maar iets sneller dan Largo
Ad libitum naar willekeur (naar eigen inzicht)
Affabile lieflijk, vriendelijk
Affettuoso gevoelig, voordracht met gevoel
Afflizione neerslachtig
Affretta verhaasten
Agitato geagiteerd, opgewonden,
onrustig
Allargando verbredend
Allegramente uitbundig, vrolijk
Allegretto tamelijk opgewekt, levendig, vrolijk, maar minder snel dan Allegro
Allegrezza opgewekt
Allegro opgewekt, levendig, snel, vrolijk
Amabile lieflijk
Amarevole bitter, smartelijk
Amarezza droef
Amoroso liefdevol
Andante rustig 'wandel'tempo, gaande beweging
Andantino iets sneller dan andante
Angosciamente angstig
Animando levendiger wordend
Animato geanimeerd, levendig
Appassionato hartstochtelijk
A piacere naar willekeuren
(naar eigen inzicht)
A prima vista op het eerste gezicht spelen van het notenschrift
Ardito fors
Assai zeer, bijv. Allegro assai = zeer snel
A tempo in de maat
Attacca letterlijk: aanval,
meteen beginnen, direct doorspelen (géén onderbreking)
Bravuro glansrijk, krachtig, heldhaftig
Brillante schitterend, glanzend
Bruscamente onstuimig
Burlesco dwaas
Calando afnemend in snelheid en sterkte
Caldo warm
Calmo rustig
Cantabile zangerig
Capriccio(so) capricieus, grillig
Carezzando liefkozend
Carezzevole liefkozend
Chiaramente doorzichtig,
helder
Chiuso gelsloten, bij hoorns afgestopt met de hand
Coda staart, aan het slot van een muziekstuk
Col arco met de strijkstok (gestreken toon)
Col legno met de (houten) achterkant van de strijkstok
Comodo rustig, gemakkelijk (tempo)
Con amore met liefde
Con anima met bezieling,
met elan
Con brio met vuur
Con fuoco met vuur
Con moto met beweging,
met (enige) vaart
Con sordino met demper (afgedempte klank van bijv. viool, cello
of trompet)
Con spirito met geestdrift
Con tenerezza met tederheid
Concertino concertje
of solistengroep in het concerto grosso
Concerto grosso concert in de barokke vorm van een concerto
Concerto concert, ook werk voor solo instrument met een orkest
Coperti omfloerst, met doek afgedempte trom of pauk
Crescendo aanzwellend, luider wordend, toenemende toonsterkte
Da capo vanaf begin herhalen
Dal segno vanaf het aangegeven teken herhalen
Deciso beslist
Delicatezza zachtheid
Decrescendo zachter wordend, afnemende toonsterkte
Delicato smaakvol, fijnzinnig
Diminuendo geleidelijk afnemende toonsterkte
Discreto bescheiden
Distinto duidelijk, helder
Divoto vroom, aandachtig
Dolce zacht, vriendelijk, lief
Dolente smartelijk, wenend
Dolore smart
Dolorosa klagend, wenend
Doppio movimento met dubbele snelheid
Elegante sierlijk
Elevato verheven
Energico vastberaden
Eroica heldhaftig
Espirando wegstervend
Espressione gevoelsrijk
Espressivo
Estinto uitgedoofd
Facilmente gemakkelijk, eenvoudig
Festivo feestelijk
Fiero trots
Fierezza trotsheid
Flebile wenend, klagend
Forte sterk, luid
Fortissimo zeer sterk, zeer luid
Forza kracht
Forzando versterkt
Forzato versterkt
Freddo koud, koel, afstandelijk
Fresco fris, helder
Funebre treurig, somber
Furioso woedend, razend, furieus
Furore woede, drift, bezetenheid
Generoso edelmoedig
Gentile vriendelijk, zachtmoedig
Giocoso vrolijk, blij, uitgelaten
Glissando vloeiend glijden van de ene naar de volgende toon, in snel tempo
Grandezza grootheid, verhevenheid
Grandioso groots
Grazioso bevallig
Grave ernstig, zwaar
Impetuoso onstuimig
Innocente onschuldig
Intermezzo tussenspel, kort verbindende passage
Intimo innig
Lacrimoso wenend
Lamentoso klagend
Languido smachtend
Larghetto tamelijk breed tempo, maar iets sneller dan largo
Largo breed, langzaam, statig
Legato gebonden spel (in tegenstelling tot staccato)
Leggieramente licht
Leggiero licht
Lento langzaam
L'istesso tempo hetzelfde tempo
Longa lang
Lugubre akelig, somber, naargeestig
Lusingando vleiend
Maestoso verheven, groots
Malincona zwaarmoedig
Ma non troppo maar niet te veel, als in Allegro ma non troppo
Mancando afnemend in snelheid en luidsterkte
Marcato gemarkeerd
Martellato hamerend
Marziale krijgshaftig
Meno mosso minder beweeglijk, langzamer
Mesto somber
Mezza (di) voce letterlijk:
halve stem, dus gedempt
Mezzo forte tamelijk luid (iets minder dan forte)
Mezzo piano tamelijk zacht, iets minder dan piano
Misterioso geheimzinnig
Moderato matig
Molto veel, zeer
Morendo wegstervend
Mormorando murmelend
Mosso beweeglijk
Niente niets
Nobile edel
Ostinato hardnekkig, vasthoudend
Passionata hartstochtelijk
Patetico grootsheid
Pesante zwaar
Piacevole behaaglijk
Piagendo droevig, klagend,
wenend
Pianissimo zeer zacht
Piano zacht
Pizzicato getokkeld snaar met de vinger getokkeld
Placido rustig, kalm
Poco een beetje (bijv. poco Adagio)
Pomposo prachtig, pralerig
Portato gedragen
Precisione nauwkeurig
Precipitando jachtig,
verhaasten, versnellen
Prestissimo zo snel mogelijk
Presto zeer snel
Prestissimo zo snel mogelijk
Più Mosso beweeglijker, sneller (più = meer)
Quieto rustig, kalm
Rallentando geleidelijk vertragend
Rapido snel
Religioso plechtig, religieus
Resoluto vastberaden, beslist
Rigoroso strak in de maat
Rinforzando versterkt
Ripieno begleidingsgroep (o.a. in het concerto grosso)
Risoluto vastberaden,
beslist
Ritardando vertragend
Ritenuto plotseling vertragend, ingehouden, langzamer wordend
Rubato letterlijk: 'geroofd', vrij in de maat, naar eigen inzicht
Scordatura het afwijkend stemmen van de snaren van een viool- of
gitaarachtig muziekinstrument
Scherzando schertsend(erwijs)
Scherzoso schertsend(erwijs)
Sciolto vlot, vrij
Scorrevole vloeiend
Secco kort, droog
Semplice eenvoudig
Sentito gevoelig
Senza tempo zonder tempo, vrij in de maat
Sforzando versterkt
Sforzato versterkt
Slentando langzamer wordend
Smorzando wegstervend, uitdovend, afdempend
Soave zoet
Sonata compositie in sonatevorm
Sonore helder
Sordino demper
Sospirando zuchtend
Sostenuto gedragen, volgehouden
Spianato eenvoudig, zonder hartstocht
Staccato stotend spel,
noot wordt kort en afgezet gespeeld
Staccatissimo zo stotend mogelijk, noot wordt zo kort en afgezet
mogelijk gespeeld
Strascinando talmend, dralend
Strepitoso lawaaierig, luidruchtig
Stretto versnellen
Stringendo sneller en
luider
Subito onmiddellijk
Svelto vlug, behendig, monter
Tempestoso stormachtig
Tempo tijdmaat waarin het stuk wordt gespeeld
Tempo di menuetto tempo van het menuet
Tempo di valse walstempo
Tempo giusto strikt in het aangegeven (juiste) tempo
Tempo primo (terug naar) het eerste of begintempo
Teneramente teder
Tenerezza tederheid
Tenuto volgehouden, dus zonder enige versnelling
Tosto plotseling (snel)
Tratto getrokken, vertraagd
Tranquille rustig
Tumultuoso rumoerig
Tutte le corde alle snaren
Tutti allen
Una corda 1 snaar (het linkerpedaal van de piano)
Veloce snel, behendig
Vigoroso krachtig, sterk
Violente heftig
Vivace levendig, energiek
Vivo levendig
Volante in vliegende vaart, razendsnel
Toevoegingen en uitbreidingen
al, alla, all' zoals bij alla marcia, op de wijze van een mars
assai zeer, zoals bij allegro assai = zeer snel
con met, zoals bij con amore = met liefde
ma maar, zoals bij allegro ma non troppo = snel, maar niet te snel
meno minder, zoals bij meno mosso = minder beweeglijk
molto zeer, zoals bij molto adagio = zeer langzaam
non geen, niet, zoals bij non vibrato = geen vibrato
non troppo niet te veel, zoals bij allegro ma non troppo = levendig, maar niet te veel
ossia of
più meer, zoals bij più forte = meer forte
poco weinig, een beetje, zoals bij poco adagio
poco a poco, geleidelijk een beetje, weinig, zoals bij un poco crescendo = een beetje crescendo
sempre steeds, zoals bij sempre forte
senza zonder, zoals bij senza sordino, zonder demper.
simile hetzelfde, op dezelfde manier
sin'al fine tot aan het einde
tanto zeer, zoals bij allegro ma non tanto (zelfde betekenis als 'troppo')
un een
Aanwijzingen in partituren
Applicatura vingerzetting
Appoggiatura voorslag
Arco strijkstok; coll'arco = met de strijkstok (te spelen)
Cantus firmus de hoofdmelodie
Cogli altri met de anderen (samen)spelen
Col basso met de bas meespelen
Colla parte de hoofd- of solopartij volgen
Col legno met het hout (van de strijkstok)
Come sopra zoals eerder in de muziek
Come prima zoals de eerste keer
Coperte bedekt (zoals met een doek bij pauken)
Corde snaren; una corda = met een snaar (ofwel het linkerpedaal van de piano)
Destra rechts; mano destra = met de rechterhand te spelen
Divisi verdeeld; bijv. de eerste violen in verschillende partijen verdeeld
Gettato aparte streektechniek
Imitando nabootsend
Martellato gehamerd
Opus werk
Pizzicato getokkeld
Ponticello kam van strijkinstrument; sul ponticello = op de kam te strijken
Repetizione herhaling
Saltato aparte streektechniek (met 'springende' strijkstok)
Sinistra links; mano sinistra = met de linkerhand te spelen
Solo alleen, wel of niet begeleid, in ieder geval zonder gelijkwaardige tegenstem(men)
Sopra boven (bij de piano: de ene hand boven de andere)
Sordino demper
Sotto onder (bij de piano: de ene hand onder de andere)
Spiccato aparte streektechniek (met 'springende' strijkstok)
Sul tasto strijken op de toets
Tacet rust, de aangegeven stem zwijgt, heeft rust in dit deel
Tasto solo spelen met enkele toets (zonder akkoorden, in basso continuo-partijen)
Unisono met zijn allen, eenstemmig
Vibrato bevend, specifieke toonvorming bij strijkers en blazers