Het regende vier- en vijfsterrenrecensies na de wereldpremière van de opera Lessons in Love and Violence van George Benjamin. Martin Crimp leverde het libretto, net als voor Benjamins eerdere opera's Into the Little Hill en Written on Skin. Als eerste tekstschrijver wist Crimp diens componeerader aan te boren. Maandag 25 juni beleeft Lessons in Love and Violence zijn Nederlandse première bij De Nationale Opera. De componist dirigeert zelf het Radio Filharmonisch Orkest en Barbara Hannigan tekent voor de vrouwelijke hoofdrol. Ik sprak hem in maart voor Odeon, het tijdschrift van DNO.
Vanwege zijn sensuele, kleurrijke klankweefsels wordt George Benjamin (1960) wel een geestverwant genoemd van Claude Debussy. Hoewel hij er al vanaf zijn tienerjaren van droomde operacomponist te worden duurde het tot 2006 voor hij de eenakter Into the Little Hill presenteerde. Het libretto van Martin Crimp was gebaseerd op de sage van de rattenvanger van Hamelen. Slechts twee zangers, een mezzosopraan en een sopraan, nemen samen alle rollen voor hun rekening. Deze opdracht van het Parijse Festival d'Automne was een instant succes. Een cd-opname onder leiding van de componist won in 2017 een Diapason d'Or.
|
George Benjamin |
Een echte klapper was de tweede samenwerking tussen Crimp en Benjamin: Written on Skin. Deze grootschalige opera creëerde een sensatie tijdens de première in 2012 in het Festival d'Aix en Provence. In het gruwelijke libretto dwingt een heerser zijn overspelige echtgenote het hart van haar minnaar op te eten. Written on Skin geldt als onbetwist meesterwerk van de eenentwintigste eeuw. Ook de eerste uitvoering bij De Nationale Opera in oktober 2012 werd laaiend enthousiast ontvangen, zowel door publiek als pers. Bepaald geen vanzelfsprekendheid voor eigentijdse opera.
Voor zijn derde opera, Lessons in Love and Violence, werkte George Benjamin opnieuw samen met librettist Martin Crimp en regisseur Katie Mitchell. Was Written on Skin gebaseerd op een middeleeuws volksverhaal uit de Provence, dit keer zocht Crimp inspiratie in zijn vaderland. Het wederom lugubere verhaal vol moord en doodslag is losjes gebaseerd op het leven van King Edward II.
Waarom wachtte u zo lang met het componeren van uw eerste opera?
Jarenlang, een kwart eeuw om precies te zijn, zocht ik vergeefs naar een geschikte librettist. Ik had een lijstje met zo'n vijftig thema's en sprak vele dichters, toneelschrijvers, film- en theaterregisseurs. Ik vroeg ze allemaal om advies, maar vond simpelweg niemand die mijn creatieve ader wist aan te boren. Met een of twee kwam ik een minuscuul stapje in de richting. We bespraken voorzichtig wat mogelijke projecten, maar daar bleef het bij. Nooit, maar dan ook nooit kwamen we ook maar in de buurt van een werkelijke samenwerking.
Op een gegeven moment had ik de moed opgegeven. Niet per se in wanhoop, maar ik vreesde nooit een weg te vinden om voor het theater te schrijven. Tot ik enkele jaren later Martin Crimp leerde kennen, die mij beter op mijn wenken bedient dan ik ooit had durven hopen. Mijn collega-docent Laurence Dreyfus bracht ons op subtiele wijze bij elkaar door een gezamenlijke lunch te organiseren. Zodra ik Martin ontmoette voelde ik: dit is iemand met wie ik kan samenwerken!
Wat heeft Crimp dat andere librettisten niet hebben?
Ten eerste is het een delicate aangelegenheid met iemand samen te werken, zeker als het gaat om zoiets intensiefs als opera. Je investeert een groot deel van je creatieve persoonlijkheid in de ander, je verschaft hem toegang tot jouw wereld. Dat geldt voor beide kanten. Martin is voor mij de gedroomde partner, genereus en gevoelig.
Bovendien is hij een tovenaar met taal. Ik ben een groot bewonderaar van de structuren die hij bouwt en de krachtige emoties die hij in zijn toneelstukken uitdrukt. Zijn taalgebruik is zó bijzonder, origineel en idiosyncratisch, dat stimuleert mijn fantasie enorm. Sinds ik hem heb leren kennen is mijn creativiteit flink toegenomen. Inclusief Lessons in Love and Violence heeft dat inmiddels zo'n 4,5 uur muziek opgeleverd.
Over Written on Skin vertelde u mij destijds dat Crimp de tekst als het ware een stukje van de grond tilt. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?
Zijn teksten zijn in wezen heel simpel. Ze gaan over liefde, haat, macht, dood, kortom de essentiële dingen van het leven en van menselijke interactie. Hij gebruikt weinig lange woorden en ook de zinnen zelf zijn veelal kort. Dat maakt ze bij uitstek geschikt om te zingen. Zijn taalgebruik is volkomen begrijpelijk, maar tegelijkertijd kleeft er iets eigenaardigs aan. Het is niet de manier waarop mensen normaliter spreken. Onder de makkelijk verteerbare oppervlakte ligt iets raars, iets engs wat ik aantrekkelijk vind.
Het is moeilijk te zeggen waar hem dat precies in zit, maar als je drie zinnen van hem leest weet je dat ze van hem zijn. De woorden van de personages vormen zowel onderdeel van een gepassioneerd en spontaan drama als van een bouwkundige constructie, bijna als een kristal. Die ambivalentie tussen begrijpelijkheid en gekunsteldheid nodigt mij uit muziek te schrijven. Alsof je elektriciteit geeft aan een lamp. Als zijn teksten normaal en voorspelbaar zouden zijn, hoe en waarom zou ik ze dan verklanken? Martin wringt onvermijdelijk muziek uit mij.
|
Barbara Hannigan vertolkt de hoofdrol in Love and Violence |
Zowel Into the Little Hill als Written on Skin bevat veel wreedheid. Wat is de aantrekkingskracht van die morbide thematiek?
Ik vrees dat Lessons in Love and Violence zelfs nog heftiger zal worden. Wreedheid vormt nu een keer onderdeel van ons leven. Dat was al bij de Grieken zo, die het theater hebben uitgevonden. Ik heb opera altijd aanzienlijk ontroerender gevonden dan welke andere kunstvorm ook. Aangrijpender dan literatuur, schilderkunst of concertmuziek. Opera heeft - als het werkt - een overweldigend emotionele zeggingskracht. Dat vermogen moet je aanboren, zowel in de keuze van je onderwerpen als in de manier waarop je de thema's en verhalen vormgeeft.
Toen Martin en ik gingen samenwerken vroeg hij me een lijstje te maken met redenen waarom mensen zingen. Ik moest mijn geest pijnigen om alle mogelijke omstandigheden te bedenken die mensen doen uitbarsten in gezang. - In het echte leven en op toneel. Je zingt niet als alles normaal is, maar op momenten van extreem geluk of totale wanhoop. De opera's die mij het dierbaarst zijn - Katja Kabanova; Boris Godoenov; Pelléas et Mélisande; Wozzeck - gaan de diepste en meest afschuwelijke gebeurtenissen in ons leven niet uit de weg.
Daar horen ook lugubere zaken bij. Als - en ik bedoel echt als - je erin slaagt iets samenhangends te creëren, iets tot het bittere einde door te voeren, dan bergt zelfs het meest afschrikwekkende verhaal potentieel grote vreugde in zich. Omdat je niet onder de last bezwijkt, maar hem onder ogen ziet, de beker tot op de bodem uitdrinkt. Het is veel minder bevredigend iets duisters uit de weg te gaan omdat je het niet aankunt. Juist het omgekeerde is, paradoxaal genoeg, een bron van geluk.
Om welke duistere dingen draait Lessons in Love and Violence?
Ik ga het verhaal niet verklappen, maar het is losjes geïnspireerd op het leven van de Britse Koning Edward II, zijn minnaar Gaveston en zijn echtgenote Isabel. Het speelt zich ongeveer af in dezelfde tijd als Written on Skin. Alleen proberen we dit keer geen middeleeuwse sfeer op te roepen.'
In Written on Skin heten de personages eenvoudigweg 'de heerser', 'de jongen', alleen de echtgenote heeft een naam. Hoe is dat in Lessons in Love and Violence?
Dat is iets van Martin. Het is trouwens niet zomaar een eigenaardigheidje, maar heeft ook echt betekenis. Als de vrouw in Written on Skin zingt: "My name is Agnès!", is dat een keerpunt in de opera, ze komt in opstand tegen haar man. Dat was niet mogelijk geweest als ze van meet af aan bij haar naam genoemd was. In Lessons in Love and Violence wordt ongeveer de helft van de personages met een generieke omschrijving aangeduid. - Zometeen ga ik bijvoorbeeld repeteren met "de vreemdeling".
U werkt opnieuw met Katie Mitchell, die ook Written on Skin regisseerde. Wat trekt u in haar werkwijze?
Zij heeft grote aandacht voor detail en haar werk is heel coherent. Ze heeft geen greintje ijdelheid en kan lezen en schrijven met Martin, met wie ze al meer dan twintig jaar werkt. Ze komt tot de kern van wat ze regisseert en stelt zich volkomen dienstbaar op aan de tekst. Katie wil geen dingen doordrukken die vreemd zijn aan het werk, maar wekt het krachtig en helder tot leven. Dat vind ik bewonderenswaardig.
Ik waardeer bovendien haar ontvankelijkheid, haar gevoeligheid voor muziek en haar emotionele reactie daarop. Je hoort zo vaak dat een regisseur een nieuwe opera verminkt omdat hij zo nodig zijn eigen ei kwijt wil. Dat is met haar ondenkbaar. Zij is onvoorwaardelijk en hartstochtelijk loyaal aan de achterliggende ideeën en de aard van het werk. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe blij ik met haar ben.'
___________________
George Benjamin: Lessons in Love and Violence, 25 juni t/m 5 juli, De Nationale Opera/Holland Festival. Info en kaarten hier.
Bovenstaand artikel verscheen eerder in Odeon, voor Opusklassiek heb ik het licht ingekort en bewerkt.
|