DVD-recensie
Stravaganza d'amore!
© Aart van der Wal, juli 2020
|
Stravaganza d'amore! - Le Naissance de l'Opéra chez Les Médicis Klik hier voor het programmaoverzicht Lea Desandre en Eva Zaïcik (sopraan), Lucile Richardot (alt), Davy Cornillot, Emiliano Gonzalez Toro en Zachary Wilder (tenor), Nicolas Brooymans (bas), Pygmalion o.l.v. Raphaël Pichon |
 |
Raphaël Pichon en zijn Pygmalion koor en orkest werken uitsluitend op een historiserende grondslag en anders dan soms wordt gedacht levert dat meestal bepaald geen gortdroge kost op. Zeker, soms mondt de historiserende uitvoeringspraktijk uit in een bloedeloos samenraapsel van ideeën en uitvoeringen, maar nooit bij Pygmalion en Pichon. Zelfs als tekst en muziek zich er niet toe leent, zoals in de 'missa de profundis', is er altijd die sprankeling die voor een imposante 'belichting' zorgt.
Onder de veelzeggende titel 'Stravaganza d'amore!' wordt op deze fantasievol samengestelde dvd de geboorte van de opera aan het Florentijnse hof van De' Medici gevierd. Want een viering is het, daarover geen enkele twijfel.
In de vijftiende en zestiende eeuw was er in het staatskundig onsamenhangende Italië een overvloed van hoven, waaronder een aantal zeer belangrijke: van de Gonzaga's in Mantua, de D'Estes in Ferrara en De' Medici in Firenze. Er was veel rijkdom, het geld klotste tegen de plinten en dus was er ook ruimte voor allerlei kunstvormen die daardoor vrijwel ongeremd konden opbloeien.
Die Italiaanse hoven (rocca's) in het algemeen vervulden in het renaissancistische Italië twee belangrijke functies: in huishoudelijk opzicht uiteraard het 'onderhoud' van de vorstelijke families die erin woonden en in politieke zin als heet epicentrum van het stads- of regiobestuur. Aanpalend was er de cultuur die in hoog aanzien stond en waarvoor de benodigde financiën anders dan vandaag zonder al te veel omhaal ter beschikking werden gesteld. Zo konden de kunsten floreren en is hun nalatenschap ook vandaag nog steeds een voortdurende bron van inspiratie en kunstgenot.
Wie als toerist Italië verkent komt al snel bij het bekende 'palazzo' terecht, meestal in het stadscentrum gevestigd. Van daaruit werd bestuurd, zoals vandaag de dag het gemeentehuis daarvoor fungeert en als min of meer centrale plek wordt beschouwd, eveneens in het midden van de stad gelegen. Zoals in het dorp het dorpshuis als belangrijk ontmoetingspunt geldt.
Het Italiaanse 'palazzo' aan het plein, de 'piazza', het is een bekend beeld. Nu een toeristische trekpleister (zoals bijvoorbeeld in Siena), toen het middelpunt van feesten, plechtigheden en optochten. En vanzelfsprekend waren de 'palazzi' zelf rijkelijk voorzien van gedecoreerd stucwerk, het kostbaarste meubilair, een uitbundige verzameling schilderijen en aan de wand en op de grond de fraaiste gobelins en tapijten. Het mocht wat kosten, daar in en rond die 'palazzi'.
Het hof was geen toevluchtsoord, maar wel een belangrijke pleisterplaats voor de notabelen en hun kinderen, waarvan de jongste er verder konden worden gevormd en opgeleid. Het aristocratische karakter van die hoven werd aldus merendeels bepaald door de vele verschillende families die er woonden. Ze genoten een hoge status, wat - zij het uiteraard in veel mindere mate - ook gold voor de leden van de hofhouding en de aangetrokken kunstenaars, bouwkundigen, sterrenkundigen, klerken, astrologen, componisten, schilders, beeldhouwers, dansers, architecten en narren. Het hof vormde in zekere zin een wereld op zichzelf, maar met veel vertakkingen naar de buitenwereld.
Componisten, beeldhouwers, schilders en dansers vormden aan het hof de culturele kern. Zij waren het die een essentiële rol vervulden in de ontwikkeling en instandhouding van het rijke culturele leven. Kunst die echter ook een andere kant kende: ingezet als strijdmiddel in de vooortdurende concurrentieslag tussen de verschillende hoven. In een omgeving waarin het mecenaat zelfs boven de kerkelijke invloed werd gesteld en kunst tevens werd misbruikt om puur politieke doeleinden na te streven. Aldus maakte kunst in de breedste zin volledig deel uit van het seculiere leven en diende het als het ideale vehikel voor de wettiging, het bewijs van politieke en maatschappelijke macht.
Van de kunsten was voor de opera een belangrijke rol weggelegd. Dat begon in 1607, met de première van Claudio Monteverdi's Orfeo, als openingswerk van het carnaval van Mantua. Het heeft vele nakomers als voorbeeld gediend en straalt een dusdanig expressieve kracht uit dat het zelfs ruim vierhonderd jaar later nog steeds honderdduizenden wereldwijd weet te fascineren.
Maar er ging wel zo het een en ander aan vooraf en dan voornamelijk de muziekdramatische werken zoals die werden uitgevoerd aan het hof van De' Medici. In de woorden van Pichon een 'sorte de laboratoire d'une richesse inimaginable, parfois même déroutante, où l'on peut déceler en germe de nombreux éléments contenus dans le grand Orfeo '. En inderdaad, de op deze dvd bijeengebrachte muziekdramatische theaterstukken, geconcentreerd rond de periode tussen 1589 en 1611 en voor de gelegenheid verdeeld over vier (denkbeeldige) 'intermèdes' ofwel tussenspelen, tonen aan dat dit in feite de belangrijke zaadjes waren voor de muziekdramatische kunst waarin Monteverdi nog verder zou gaan excelleren, Orfeo voorop. Het zijn schitterende, soms zelfs in het licht van die tijd inhoudelijk verontrustende voorbeelden van de eerste expressieve roerselen zoals die al snel zouden uitgroeien tot wat we nu kennen als een volwaardige muziekvorm: de opera. In dit geval een veelkleurige mix van madrigaal, groots opgezette meerstemmigheid, monodie, recitatief (recitar cantando), fonkelend uitgedoste sinfonia's en balletmuziek.
Wat uit deze selectie ook duidelijk wordt is het virtuoze karakter van deze muziek, wat doet veronderstellen - en eigenlijk wisten we dat al uit andere bronnen - dat de uitvoeringskwaliteit toen hoog moet zijn geweest, zowel in vocaal als instrumentaal opzicht. Terwijl het tevens de overgang tekent van wel of niet ad hoc samengestelde instrumentale ensembles naar het het volwaardige orkest.
De op 11 februari 2019 in de 'Galerie des Glaces' van het paleis van Versailles gefilmde voorstelling ademt zowel vocale en instrumentale schoonheid als sfeer. De rijke aankleding van de spiegelzaal en de verbeeldingsvolle cameraregie hebben een subliem 'plaatje' opgeleverd dat, feitelijk nog belangrijker, wordt gesteund door excellente soli en een eveneens op topniveau acterend koor en orkest. Dat Pichon op bezielende wijze mede gestalte geeft aan deze uitvoering vol kleur en fleur bevestigt nog eens zijn grote klasse als de in de historiserende uitvoeringspraktijk inmiddels gepokte en gemazelde leidsman.
Tot slot: deze uitvoering is ook op dubbel-cd uitgebracht, door Harmonia Mundi onder catalogusnummer HMM 90228687.