Messiaen: Livre d’orgue. Adoro te – La Résurrection du Christ – Les deux murailles d’eaux uit Livre du Saint Sacrement (1984). Méditation 2 & 3 uit Méditations sur le mystère de la Sainte Trinité (1969). Entrée (Les Langues de feu) uit Messe de la Pentecôte (1950). Le Verbe (tweede helft) uit La Nativité du Seigneur (1935)..

Willem Tanke op het grote Marcussen-orgel van de Laurenskerk te Rotterdam.

Brilliant Classics 9022 (2 dvd's) • 53' + 51' •

 

 

---

Olivier Messiaen, wiens honderdste geboortejaar we vorig jaar uitbundig hebben kunnen vieren, liet een kolossaal oeuvre voor orgel na, dat door twee Nederlandse organisten integraal op cd is gezet. Piet van der Steen (1943) maakte in de jaren negentig voor VPRO's label 'Eigenwijs' een registratie van het volledige orgelwerk van La Jeune France. Dat was de groep waarin de componisten Daniel-Lesur, Jolivet en Messiaen zich in 1936 verenigden, met de bedoeling om terug te keren naar het menselijke in de muziek, in tegenstelling tot het onpersoonlijke neo-classicisme dat toen in Parijs de toon zette. Het is een prachtige uitgave op negen cd's in vier uitklapbare albums, schitterend van vormgeving en uitgebreid van toelichtingen voorzien door de organist. De opnamen vonden o.a. plaats in de St.Servaes te Maastricht, het Concertgebouw te Amsterdam en in het Franse Douai, ze wachten helaas nog steeds op een heruitgave.

Willem Tanke (1959) maakte in juni 1994 een integrale op acht cd's, uitgebracht op het label Lindenberg, en ingespeeld op het Adema-Schreurs-orgel van de Kathedrale Basiliek St. Bavo te Haarlem. Deze opname werd in 2007 na remastering opnieuw uitgebracht bij Brilliant Classics. Een bijzonderheid is dat er slechts op drie plaatsen in gemonteerd is. Tanke bewijst zichzelf als soeverein in dit repertoire, ondanks het niet altijd even zuiver gestemde instrument, dat in beginsel natuurlijk het meest geschikte instrument in Nederland zou moeten zijn voor dit repertoire. Voor de opnamen van deze dvd koos Tanke voor het het kolossale hoofdorgel van de Laurenskerk te Rotterdam, gebouwd door de Deense firma Marcussen in 1973. Een instrument dat je nu niet direct met Messiaen associeert, maar dat wel goed is gestemd en door de keuze van het repertoire uitstekend uit de verf komt. De naar wierook geurende werken zult u hier niet aantreffen. 

Voornoemde repertoirekeuze is het eerste dat opvalt aan deze uitgave. dvd's met orgelmuziek zijn meestal portretten van bijzondere orgels of van bijzondere organisten dan wel organisten die zichzelf bijzonder vinden. Portretten van componisten - uitgezonderd J.S.B. - zijn dun gezaaid, al mochten we ons vorig jaar ook verheugen in een Jeanne Demessieux-dvd. Bij een zo moeilijk in de markt te zetten product verwacht je uiteraard hoogtepunten uit de zo geschakeerde catalogus van deze kleurrijke toonmeester. Niet dus. Geen Dieu parmi nous, zonder twijfel 's meesters meestgespeelde orgelwerk, en geen spoor van L'ascension, de vierdelige cyclus die Messiaen als orgelcomponist op de wereldkaart zette. Nee, de eerste keuze van Willem Tanke is gevallen op het Livre d'orgue, in de woorden van de organist 'het meest ontoegankelijke werk van Messiaen', daterend uit 1951. Het was de tijd waarin Messiaen de grondbeginselen legde voor het serialisme, een techniek waarbij niet alleen de toonhoogte, maar ook de toonlengte en de toonintensiteit in een reeks wordt vastgelegd. Die techniek werd door zijn leerlingen Boulez en Stockhausen tot dogma verheven, maar Messiaen zelf interesseerde zich er daarna niet meer voor en verdiepte zich in vogelgeluiden en religie.

Op de tweede dvd bevindt zich een collectie van delen uit vier cycli (Messiaen schreef wenig 'losse' orgelwerken). Adoro te - La Résurrection du Christ - Les deux murailles d'eaux uit Livre du Saint Sacrement (1984). Méditation 2 & 3 uit Méditations sur le mystère de la Sainte Trinité (1969). Entrée (Les Langues de feu) uit Messe de la Pentecôte (1950) en de prachtige cornetsolo die het tweede gedeelte van Le Verbe uit La Nativité du Seigneur (1935) vormt.

Willem Tanke schuwt iedere vorm van uiterlijkheid en concentreert zich op het wezen van de muziek. Dat blijkt uit zijn repertoirekeuze en uit de manier waarop hij speelt: alleen zijn vingers en zijn voeten (op sokken) doen het werk, voor de rest zit hij doodstil en bekken trekken doet hij al helemaal niet. Hij is technisch superieur en de beelden suggereren dat hij deze muziek en dit instrument beheerst tot in de vingertoppen. De beeldmontage sluit hierbij volledig aan. Het beeld bestaat uit een groot kader waarbinnen slechts enkele vaste camera-opstellingen de organist laten zien, ofwel zijn bovenlichaam en de klavieren, ofwel zijn voeten en het pedaal. Daarnaast worden drie kleine schermpjes geplaats - verticaal gestapeld ter linker of ter rechterzijde, die de handen en klavieren van dichtbij tonen plus de voeten en het pedaal. Soms klavieren simultaan van links en van rechts met één pedaalbeeld, soms pedaal van links en van rechts met één klavierbeeld. Er is dus niets anders te zien dan de organist en zijn instrument. Aanvullend materiaal bestaat uit een drietal bonustracks waarbij Tanke hardop de metrische indeling van de partituur meetelt, een ervaring die duidelijk maakt dat er op deze muziek niet mee te deinen valt. Ook het geluidsbeeld kent geen toeters of bellen, geen surroundsound, maar enkelvoudig stereo, wel uitstekend opgenomen, luister maar naar de enorme climaxen in het massieve Les deux murailles d'eaux. 

De dvd werd gemaakt in opdracht van de instelling waar Tanke doceert, Codarts te Rotterdam, het voormalige Conservatorium. Tanke geeft daar jaarlijks een Masterclass over Messiaen en deze dvd maakt duidelijk dat hij een autoriteit is in zijn onderwerp.

De dvd werd ondergebracht bij Brilliant Classics en dat betekent dat u zich voor bijna niets kunt onderdompelen in twee uur musiceren op het hoogste niveau op een schitterend instrument - het grootste dat ons land rijk is. Een opmerkelijke uitgave.