DVD-recensie
Nieuwjaarsconcert Wenen 1987
© Aart van der Wal, juni 2003
Nieuwjaarsconcert in Wenen 1987
Ouvertures, walsen en polka's van vader en zoon Johann Strauss en Josef Strauss.
Kathleen Battle (sopraan), Wiener Philharmoniker o.l.v. Herbert von Karajan.
Live-opname, Musikverein, Wenen, 1 januari 1987.
Sony Classical SVD 45985 • 98' •
Gustav Mahlers uitspraak "Tradition ist Schlamperei" komt niet beter tot uitdrukking dan in het plichtmatige Weense Nieuwjaarsconcert dat velen van ons op Nieuwjaarsdag met de oliebollen en appelflappen savoureren om dan vervolgens te worden getrakteerd op het al even plichtmatige schansspringen in Garmisch-Partenkirchen.
De Weners hebben het natuurlijk wèl voor elkaar: miljoenen kijkers, peperdure uitzendrechten en navenant rinkelende kassa's, met als het eveneens steeds weer terugkerende dessert de al snel in de winkels liggende dubbel-cd en tegenwoordig ook de dvd.
Origineel is het al lang niet meer: de toeristische plaatjes van Wenen die worden vertoond, de Lippizaner paarden, het ballet van de Weense staatsopera en het onvermijdelijke "Prosit! Neujahr!"
We zagen ze in de loop der jaren meerdere malen voorbijtrekken: Claudio Abbado, Riccardo Muti, Lorin Maazel en Zubin Mehta, die er maar niet in slaagden om door het routineuze Weense Strauss-vocabulaire heen te breken, als ze er althans al serieus moeite voor deden. Carlos Kleiber en Nikolaus Harnoncourt bleven gouden uitzonderingen in dat vastgeroeste perpetuum mobile, maar het was in 1987 Herbert von Karajan die vrijwel alle daarop volgende Nieuwjaarsconcerten in de schaduw zou stellen. Onder zijn leiding was het eenvoudig gedaan met die zo typische ad libitum houding die de Wiener Philharmoniker onder andere dirigenten tot een soort eigen kunst en handelsmerk hadden getransformeerd, maar helaas bleek het slechts om een kortstondige opleving te gaan: in de jaren daarna waren we met Abbado, Muti, Maazel en Mehta weer terug bij af.
Er hing een melancholieke sluier over dat Nieuwjaarsconcert in 1987, alsof de toen 79-jarige Karajan zich er ter dege van bewust was dat deze gebeurtenis zich wat hem zelf betrof niet meer zou herhalen: hij overleed op 16 juli 1989. Nieuwjaarsconcerten worden nu eenmaal járen van tevoren gepland... Zelfs de plichtmatige dame met het plichtmatige bloemenboeket kon de belangstelling van de maestro niet wekken, zoals uit de beelden zo pijnlijk duidelijk blijkt.
Dit Nieuwjaarsconcert is er een uit honderden (duizenden zou hier wat overdreven zijn want zó ver zijn we nog lang niet), een formidabel Strauss-testament van een dirigent die met spaarzame gebaren de Philharmoniker in dit repertoire van het ene naar het andere hoogtepunt leidt, ritmisch precies, fabelachtig goed gefraseerd en met het oog op het kleinste detail, en dit alles in een ideale balans en met een zeldzame grandeur en noblesse. De Kaiser-Walzer en An der schönen blauen Donau krijgen bijna symfonische proporties en mogen we tot in de kleinste details de fijnzinnige instrumentatiekunst in vader Strauss' Delirien-Walzer bewonderen. De ouvertures Der Zigeunerbaron en Die Fledermaus zijn in Karajans handen niet zomaar orkeststukken maar een werkelijke vooruitblik op de beide opera's. Kathleen Battle in Frühlingsstimmen bleek een even gouden greep. Zelfs de traditioneel afsluitende en door het publiek meegeklapte Radetzky-Marsch is nu méér dan slechts een uitsmijter, waarbij Karajan niet schroomt om het publiek met werkelijk ijzeren hand de daarbij passende 'instructies' te geven. Veel later bleek dit een van die Nieuwjaarsconcerten te zijn die vrijwel alle opvolgers overbodig maakte.
De geluidskwaliteit is zeker uitstekend, maar de wérkelijke klank in de Goldene Saal blijft via luidsprekers toch een utopie. Het beeld is van TV-kwaliteit, maar de leeftijd in aanmerking genomen staat die het kijkgenot zeker niet in de weg.
Een héél bijzonder document dat gekoesterd moet worden, en op Nieuwjaarsmorgen verre de voorkeur verdient boven de zoveelste platitude die rechtstreeks uit Wenen onze huiskamers binnenrolt. Met als extra voordeel dat we de storende stentorstem van Joop van Zijl niet op de koop toe hoeven te nemen.