DVD-recensie
Magistrale Elektra - maar soms oorverdovend
© Paul Korenhof, juni 2011
 |
R. Strauss: Elektra
Waltraud Meier (Klytämnestra), Iréne Theorin (Elektra), Eva-Maria Westbroek (Chrysothemis), Robert Gambill (Aegisth), René Pape (Orest), Oliver Zwarg (Der Pfleger des Orest), Benjamin Hulett (Ein Junger Diener), Josef Stangl (Ein alter Diener), Orla Boylan (Die Aufseherin), Maria Radner (Erste Magd), Martina Mikelic (Zweite Magd), Stephanie Atanasov (Dritte Magd), Eva Leitner (Vierte Magd), Anita Watson (Fünfte Magd), Arina Holecek (Die Vertraute), Barbara Reiter (Die Schleppträgerin), Konzertvereinigung Wiener Staatsopernchor, Wiener Philharmoniker
Dirigent: Daniele Gatti
Regie: Nikolaus Lehnhoff
Arthaus Musik 101 560 (Blu-ray)
Opname: Salzburger Festspiele 2010
Een van de grote verrassingen van de afgelopen jaren was voor mij een voorstelling in 2002 van Richard Strauss' Elektra in de Brusselse Muntschouwburg met Susan Bullock in de titelrol en Charlotte Margiono als Chrysothemis. Wat ik in jaren niet meer had meegemaakt, gebeurde toen: ik kon Elektra's teksten verstaan. Met de andere personages was dat toen meestal nog niet zo moeilijk, maar de vertolking van de titelrol was in de loop der jaren ontaard in een soort wedstrijd met het orkest wie de meeste decibels kon produceren. De dirigenten hadden daarbij de tijd mee, niet alleen door de moderne instrumenten, maar ook doordat de orkestbak een steeds grotere opening kreeg en doordat de steeds grotere theaters ook aanzienlijk bijdroegen aan de versterking van het muzikale volume. Klytämnestra was in de meeste voorstelling nog wel te verstaan, Chrysothemis soms ook nog wel, maar voor Elektra werd langzaam maar zeker de grootste zorg hoe zij zich tijdens haar grote momenten nog enigszins hoorbaar kon maken.
In de traditie van hard-harder-hardst lijkt de Italiaanse dirigent Daniele Gatti vastbesloten nieuwe records te breken. Tot nu toe heeft hij mij er nooit van kunnen overtuigen dat hij zijn reputatie ook op muzikale gronden verdient, maar de vooruitgang die hij bijvoorbeeld in de afgelopen jaren boekte met zijn interpretatie van Parsifal in Bayreuth, leek erop te wijzen dat hij in ieder geval serieus bezig was om in het operatheater de zangers en daarmee ook het drama meer kansen te bieden.
Het feit dat Gatti vorig jaar in Salzburg de beschikking had over een fenomenaal apparaat als de Wiener Philharmoniker lijkt hem echter alle van alle remmingen te hebben bevrijd. Nu blijkt ook tot wat voor technische hoogstandje de Blu-rayschijf in staat is, want wie een hoogwaardige geluidsinstallatie op een Blu-rayspeler heeft aangesloten, kan met deze uitgave testen wat zijn luidsprekers waard zijn (en ook hoe tolerant de buren zijn…). De totale hoeveelheid informatie op deze disk loopt tegen de 25 Gb en hoewel het merendeel daarvan ongetwijfeld gereserveerd is voor de superbe beeldkwaliteit, durf ik te stellen dat dankzij de Blu-ray-techniek Strauss' reusachtige orkestpartij nog nooit zo volumineus en desondanks zo helder en scherp gedefinieerd op een geluidsdrager is vastgelegd.
Tijdloos eigentijds
De regie van Nikolaus Lehnhoff is indrukwekkend, ik zou bijna zeggen: zoals altijd wanneer deze leerling van Wieland Wagner een van de grote werken uit het Duitse repertoire onderhanden neemt, want over zijn uitstapjes naar de Italiaanse opera ben ik iets minder positief. In zijn enscenering van Elektra overheersen bovendien soberheid en eenvoud, en is het toneelbeeld helemaal toegespitst op de personages en hun onderlinge relaties. Het decor van Raimund Bauer is in alle opzichten tijdloos: strakke kille wanden met vierkante openingen die iedere invulling toelaten. Kostuumontwerpster Andrea Schmitt-Futerer koos voor een meer eigentijdse benadering, maar ook bij haar overheerst een soberheid die constant het drama alle kansen biedt zonder er enige invloed op uit te oefenen. Alleen in de tekening van Klytämnestra heeft zij - waarschijnlijk in overleg met Lehnhoff - een duidelijke keuze gemaakt. In een adembenemende vertolking van Waltraud Meier zien we de vorstin van Mykene hier als een oudere diva van het witte doek, een Joan Crawford in haar nadagen, met één been al in de vergetelheid (voor een filmdiva erger dan het graf), met een ander been nog in de wereld van luxe en glamour, en wanhopig op zoek naar een mogelijkheid om haar oude glorie zo lang mogelijk vast te houden. Haar hoop is daarbij gevestigd op haar dochter Elektra, afgezien van de reeds gesignaleerde onverstaanbaarheid een al even magistrale rol van Iréne Theorin, maar beide vrouwen zitten te veel opgesloten in hun eigen, sterk begrensde wereldje om zelfs maar tot de geringste toenadering in staat te zijn.
IJzingwekkend slotbeeld
Juist dat geestelijk isolement van moeder en dochter is de voornaamste oorzaak van het de vertwijfeling van Chrysothemis en haar eenzaamheid, haar verwarring en haar radeloosheid heb ik ook zelden overtuigender uitgebeeld gezien - en gehoord! - dan bij Eva-Maria Westbroek. Tegenover deze drie fenomenale vertolkingen wordt de kleurloze Aegisth van Robert Gambill onvermijdelijk extra kleurloos en zelfs de imponerend aanwezige René Pape heeft moeite om Orest zo markant neer te zetten, dat hij aan het slot zijn rol van wreker-tegen-wil-en-dank volledig waar kan maken. Regisseur Lehnhoff neemt het daar trouwens ten dele van hem over met een ijzingwekkende coup-de-théâtre, als een van de muren wegschuift en we Klytämnestra als een stuk vee aan een vleeshaak in een abattoir zien hangen.
Ietwat overbodig is naar mijn gevoel echter het slotbeeld, als uit de gaten in de muren de zwarte grijpgrage schaduwen van de schikgodinnen komen, die zich van Orest proberen meester te maken. Aan de ene kant is dat een terechte verwijzing naar de Griekse mythologie, die nu eenmaal eiste dat Orest voor de moord op zijn moeder gestraft zou worden, maar aan de andere kant vind ik het moeilijk te rijmen met een enscenering die in alles juist de (moderne) psychologie van de personages centraal stelde. Aan de enorme indruk die deze uitvoering ook in de huiskamer kan achterlaten, doet dit detail echter weinig af.