DVD-recensie

Juan Diego Flórez zingt Werther

 

© Paul Korenhof, juni 2018

 

Massenet: Werther

Juan Diego Flórez (Werther), Anna Stéphany (Charlotte), Mélissa Petit (Sophie), Audun Iversen (Albert), Cheyne Davidson (Le Bailli), Martin Zysset (Schmidt), Yuriy Tsiple (Johann), Stanislav Vorobyov (Brühlmann), Soyoung Lee (Kätchen)
Kinderchor und SoprAlti der Oper Zürich
Philharmonia Zürich
Dirigent: Cornelius Meister
Regie: Tatjana Gürbaca
Toneelbeeld: Klaus Grünberg
Kostuums: Silke Willrett
Accentus Music ACC10427 (Blu-ray)
Opname: Zürich, april 2017

 

Het blijft verleidelijk om Werther te brengen als een romantisch drama waarbij de hoog oplopende emoties ook de toeschouwer door de keel gieren. Daarbij horen dan al even romantische toneelbeelden en personages die waarmee we ons graag identificeren. Begrijpelijk en terecht. Massenet schreef zijn opera niet alleen naar een onvervalst meesterwerk uit het sentimentalisme, maar sloot er ook mee aan bij de romantiek van zijn eigen tijd.

Er is een andere benadering mogelijk, waarbij de brave Charlotte gezien wordt als de tegenpool van Manon en Carmen: geen vrouw die vrij wil zijn in haar kiezen en handelen, maar een plichtsgetrouw burgermeisje, bekneld in de normen van haar omgeving. En laten we eerlijk zijn: wij kunnen wel lekker zwijmelen bij deze opera en weemoedig door het plaatsje Wetzlar lopen om te zien waar het verhaal zich zou kunnen hebben afgespeeld, maar als modern mens moet je er toch niet aan denken dat je in zo'n bekrompen, kleinburgerlijk milieu zou moeten leven!

Besloten en bekrompen
Tatjana Gürbaca heeft bij haar enscenering in Zúrich daaruit de consequentie getrokken en Werther ontdaan van iedere romentisering. In een toneelbeeld van Klaus Grünberg dat net iets meer verfijning en levensvreugde uitstraalt dan de benauwende burgerlijkheid in de decors van Anna Viebrock, plaatste zij het verhaal in Duits ambtenarenmilieu uit de tweede helft van de vorige eeuw. Het is een huiskamerdecor dat vanaf de eerste maat kleinburgerlijke beslotenheid en bekrompenheid accentueert, met houten wanden vol deuren en kastjes die het leven nauw begrenzen, en die zorgen dat alles wat wij niet willen zien, keurig kan worden weggeborgen.

Wat we wel zien is niet onsympathiek, maar ook niet 'romantisch' of zelfs aantrekkelijk. De Baili is een brave huisvader in vest en stropdas maar zonder savoir vivre, Albert lijkt dezelfde kant op te gaan en Charlotte vervult met een vanzelfsprekend automatisme de 'moederlijke' werkzaamheden waarvoor de huishoudschool haar heeft klaargestoomd. De andere kinderen zijn minder vertederend gemaakt door onder meer een van hen, en niet de meest fotogenieke, in een rolstoel te plaatsen en alleen de puberale Sophie toont tekenen van opstandigheid en eigen initiatief.

Werther als outsider
In dat milieu verschijnt een mediterrane Werther, in uiterlijk duidelijk een buitenstaander, en dat versterkt het gevoel dat de stem en de zangkunst van Juan Diego Flórez in dit degelijke Noord Midden-Europese operaensemble die van een outsider zijn. Wat via een cd misschien het gevoel van sfeer- of zelfs kwaliteistverschil zou opleveren, blijkt in de video-opname echter het dramatisch effect te versterken. Het maakt zijn liefde voor Charlotte tot een luchtkasteel dat gedoemd is om in scherven te vallen. Je vraagt je zelfs af of zij gelukkig hadden kunnen worden als Charlotte zich niet door een gelofte aan Albert gebonden had gevoeld.

Dat wil niet zeggen dat de prestaties van het Zwitserse ensemble detoneren. Geenszins. De Frans-Engelse Anna Stéphany is een mooi idiomatische maar ook nog meisjesachtige Charlotte, en hoe weinig vertolksters hebben dat nog? Met haar in alle registers welluidende mezzosopraan maakt zij volkomen waar dat zij emotioneel steeds meer opgaat in de illusie van een grote liefde. Ondertussen zie je in haar spel en hoor je in haar zang de constante spanning tussen dat gevoel, haar gewetensconflict en haar angst voor wat er mis kan gaan.

Naast haar staat een levendige Sophie van de sopraan Mélissa Petit, een fractie donkerder van stemkleur dan we gewend zijn, maar dat past wel fraai bij dit Duits-burgerlijke milieu. De Albert van de bariton Audrun Iversen lijkt aanvankelijk niet meer dan betrouwbaar, maar groeit uit naar een geladen scène vol onderhuidse emoties aan het slot van het derde bedrijf, in deze sobere productie een aangrijpend moment.

Ook zonder een niet altijd 'Franse' klank zijn de kleinere rollen adequaat bezet en het hele ensemble plus het uitmuntend spelende orkest wordt door dirigent Cornelius Meister gevangen in een muziekstroom die mij - misschien meer nog dan de regie - bijna drie uur lang aan de buis gekluisterd hield. Eein feilloos gevoel voor Massenet's golfbeweging weet hij zodanig te doseren dat ook muzikaal de emotionele climaxen voortdurend in dienst staan van de dramatiek en het detail. Heel knap!

Juan Diego Flórez
De titelrol heeft Juan Diego Flórez eerst concertant in Parijs 'geprobeerd' en vervolgens zong hij in Bologna een serie voorstellingen om in de rol 'in te groeien'. Niet alleen interpretatief, maar ook vocaal. Werther is eigenlijk geschreven voor een zwaardere tenor, een 'demi-caractère' (de eerste vertolker was zelfs een Wagner-tenor), maar zangers als Cesare Valletti en vooral de onvergetelijke Alfredpo Kraus hebben bewezen dat het een glansrol kan zijn van de echte lyrische tenor. Juist dat stemtype kan in timbre kleuring de rol een extra dimensie verlenen, maar de zanger moet dan wel precies weten hoe hij moet doseren.

De stem van Flórez behoort tot dezelfde categorie en gelukkig: in stemcultuur en artisticiteit behoort hij eveneens tot dezelfde klasse. Toch is een vergelijking onjuist. Wat Valletti, Kraus en Flórez eveneens gemeen hebben - en wat de basis was en is voor hun hun hoge niveau - is hun persoonlijkheid. Dat moet ook. Juist als zo'n stem zich Werther eigen maakt, moet hij dat volledig op zijn eigen manier doen en de detailverschillen tussen hun vertolkingen zijn dan ook legio.

In eerste instantie lijkt het dat Flórez de meest introverte vertolking geeft. Dat kan ten dele een uitvloeisel zijn van een enscenering die hem tot outsider maakt, maar juist zijn ingehouden emotionaliteit maakt zijn vertolking heel speciaal. Maar als hij dan ruimte geeft aan zijn emoties, zoals in een 'Pourquoi me réveiller' waarin hij meer dynamische uitersten biedt dat Valetti en Kraus, is het effect meeslepend. Jammer alleen dat Meister hem hier een slotakkoord met applaus gunt. Juist in deze van integriteit doortrokken voorstelling had de doorgecomponeerde harteklop van Massenet's muziek moeten klinken!

Bejaarden
De sfeerrijk en met veel rust gefilmde opname komt tot in een mooi natuurlijke theaterbalans met haarscherpe beelden; zelfs het adres van Charlotte op de brieven die Werther haar zond (per luchtpost) is leesbaar. Een opmerkelijk dik dvd-boekje bevat bovendien een uitgebreid interview met regisseuse en ontwerper, maar vreemd genoeg is zowel daar als op de omslag van het doosje de rolverdeling incompleet. Wel Schmidt noemen en niet zijn compaan Johann is inconsequent.

Tot slot een klein punt van kritiek, of in ieder geval iets waarvan de zin mij ontging. Na Les Contes d'Hoffmann bij DNO is het heerlijk te zien dat er theaters zijn waar 'moderne' ensceneringen gaan over de opera en niet over de verzinsels van de regisseur. (In dit geval komt daarbij dat de Oper Zürich het theater is waar de opvolgster van Pierre Audi jaren lang artistiek medeverantwoordelijk was). Aan het slot werd ik echter afgeleid door het optreden van twee overbodige bejaarden tijdens Werther's sterfscène. Het zoeken naar de diepere bedoeling leidde af, het beeld was overbodig en de logica ontbrak.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links