DVD-recensie
© Paul Korenhof, april 2024
|
Busoni: Doktor Faust Dietrich Henschel (Doktor Faust), Daniel Brenna (Mephistopheles), Wilhelm Schwinghammer (Wagner, Der Zeremonienmeister), Joseph Dahdah (Der Herzog von Parma, Soldat, Bruder des Mädchens), Olga Bezsmertna (Die Herzogin von Parma), Florian Stern (Ein Leutnant), Martin Piskorski, Marian Pop, Lukas Konieczny (Drei Studenten aus Krakau), Marcel Bakonyi (Jurist, Levis), Dominic Barberi (Theologe, Gravis), Zachary Wilson (Naturgelehrter, Asmodus) e.a. |
 |
Busoni's meest ambitieuze opera blijft een intrigerend werk, maar wel vooral muzikaal. De epische aanpak met muziek die nooit direct bij de handeling betrokken is, en waarvan delen zelfs vóór en buiten de opera ontstaan zijn, geeft het een geheel eigen plaats in het muziektheater uit de eerste helft van de vorige eeuw. En dan vooral het Duitse muziektheater, of beter: het Duitse theater in het algemeen, want er lijkt een directe lijn te lopen van Busoni's opera naar de stukken van Brecht.
En daarmee komen we meteen bij 'des Pudels Kern', waarbij de knipoog naar Goethe niet zonder reden is. Hoewel Busoni bij het schrijven van het libretto is uitgegaan van het aan de Faust-mythe gewijde poppenspel en de relatie met Goethe's drama zoveel mogelijk wilde vermijden, is hij in dat laatste niet helemaal geslaagd. Het was in feite ook onvermijdelijk, maar wat mij het in zijn Doktor Faust het meeste aan Goethe herinnert, is de structuur plus het feit dat hij het werk opent met een proloog, 'Vor der Vorhang' uitgesproken door 'Der Dichter an die Zuschauer'. Een lange proloog trouwens, veel te lang, taai, quasi-diepzinnig en eerlijk gezegd: niet om door te komen!
En daarmee gaat deze productie eigenlijk al een beetje de mist in. Gelukkig kan de koper van de dvd snel naar de volgende track springen, maar het arme Florentijnse publiek had die mogelijkheid niet. Dat moest die bijna zes minuten durende woordenbrij, op een geluidsband ingesproken door meerdere stemmen die elkaar soms warrig en met wisselende volumes afwisselden of overlapten, tot het einde toe uitzitten. En als er op het toneel nog iets spannends te zien was geweest, zou het misschien nog overkomelijk zijn, maar de collage van beelden met losse teksten en het steeds terugkerende portret van Busoni werkt gewoon slaapverwekkend.
Tekstueel en dramatisch wordt het er daarna niet veel beter op. Busoni was een van die componisten die in navolging van Wagner dachten dat zij voldoende literair en dramatisch talent hadden om zelf hun libretti te schrijven, maar die daarbij meer de mist in gingen naarmate zij zich minder aan een bestaande tekst konden vastgrijpen. Dat resulteert hier in veel te veel tekst vol pompeuze formuleringen, filosofie van de koude grond en - passend bij de tijd - een niet altijd zinvol spel met symbolen waarbij soms van dik hout hele dikke planken worden gezaagd.
Het dvd-doosje en het begeleidende boekje vermelden vol trots dat dit de 'world premiere on video' is, maar dat klopt echt niet, en gelukkig maar! In 2006 verscheen namelijkeen opname uit Zürich die zo ongeveer op alle punten te prefereren is boven deze nieuwe uitgave. Om te beginnen ontbreekt daarin de proloog, die overigens wel te vinden in twee cd-versies onder respectievelijk Ferdinand Leitner (DG 1969 - met Dietrich Fischer-Dieskau) en Kent Nagano (Erato 1998 - met Dietrich Henschel, ditmaal met Fischer-Dieskau als spreker van de proloog). Bovendien biedt de opname uit Zürich wel de scène met Wagner in het laatste bedrijf die in Florence ontbreekt.
Een minpunt van beide dvd's is de gevolgde versie. Bij de dood van Busoni in 1924 waren twee scènes nog niet voltooid, maar toen zijn leerling Philippe Jarnach zich daarover ontfermde, heeft hij niet alle nagelaten schetsen benut. Wel deed dat een halve eeuw later de Engelse componist Anthony Beaumont en die versie werd ook in april 1987 uitgevoerd door DNO tijdens het eerste seizoen in Het Muziektheater. De beide dvd's volgen echter nog steeds de versie van Jarnach; die van Beaumont is alleen te vinden in de cd-uitgave onder Nagano die zelfs beide versies van de laatste scènes opnam.
Ook visueel prefereer ik de opname uit Zürich, waarin regisseur Klaus Michael Grüber in tamelijk conventionele maar heldere toneelbeelden niet alleen de sterk diverse scènes van het wat geconstrueerd aandoende verhaal begrijpelijk weergeeft. Hij werpt ook licht op de duistere kanten van Busoni's tekst en talloze details die we in Florence uit de tekst moeten halen, zijn hier in het spel en de gelaatsuitdrukkingen van de solisten al zichtbaar. Het stille spel van Thomas Hampson tijdens zijn eerste minuten spreekt boekdelen!
In Florence doet Davide Livermore in een toneelbeeld van merendeels ingenieuze projecties van Giò Forma het tegenovergestelde. Handeling is er nauwelijks, soms ook onbegrijpelijk of in tegenspraak met de tekst, af en toe zelfs op het nonsensicale af. Zo speelt het 'intermezzo' hier niet in een kerk maar in een mortuarium met de binnenstromende soldaten als verplegend (maar gewapend!) personeel. De personages stralen nauwelijks individualiteit en herkenbare emoties uit, terwijl Faust bovendien in de eerste scènes een groot aantal doublures heeft, alle gewapend zijn met een portret van Busoni, iets wat we later ook zien in de wel heel erg statische Wittenberger kroegscène.
Ook muzikaal blijft de voorstelling in Florence achter bij die in Zürich, allereerst door de routineuze, weinig inspirerende directie van Cornelius Meister. Het orkest speelt wat er staat, maar waar in Zürich instrumentale details verrassend kunnen werken, klinkt het hier alleen maar braaf, soms bijna groezelig. Een pluspunt is de doorleefde vertolking van Dietrich Henschel, maar het is ook hoorbaar dat sinds zijn opname onder Nagano een kwart eeuw verstreken is. De Mephistopheles van Daniel Brenna overtuigt eveneens meer door zijn vertolking, met leuk veel ironie en venijn, dan door zijn zang die in de hoogte behoorlijk benauwd kan klinken. De meeste overige rollen zijn naar behoren bezet met als uitschieter de fraai gezongen maar door de regie wat merkwaardig uitgewerkte hertogin Parma van de sopraan Olga Bezsmertna.