Dirigenten

Carlos Kleiber (1930 ~ 2004)

Verheven dirigent, raadselachtige persoonlijkheid

 

© Aart van der Wal, 20 juli 2004

 

"19 oktober 1983 Eerste optreden van C. Kleiber als gastdirigent". Zo sec staat het geregistreerd in deel 2 van de Historie en kroniek van het Concertgebouw en Concertgebouworkest. Dat het meteen ook het laatste optreden in Amsterdam was van de al vóór zijn dood op 13 juli jl. legendarische dirigent, is kenmerkend voor deze markante musicus. Maar de ongeveer tweeduizend aanwezigen zullen de uitvoeringen van Beethovens Vierde en Zevende symfonie een onvergetelijke, echt elektriserende belevenis zijn gebleven. Gelukkig heeft Philips daarvan destijds een mooie beeld- en geluidsopname gemaakt.

De in Berlijn - waar zijn al even getalenteerde en succesvolle vader Erich de Staatsopera leidde tot de Nazi's aan het bewind kwamen - geboren Carlos Kleiber emigreerde naar Argentinië en keerde na de oorlog naar Europa terug. In de schaduw van zijn beroemde vader die in Amsterdam al in 1934 bij de Wagnervereniging een opvoering van Tannhäuser leidde en in 1949 terugkwam voor Tristan und Isolde maar die blijvend indruk maakte met zijn Beethovencyclus in 1950 die deels op Decca is gedocumenteerd, wilde zoon Carlos duidelijk niet staan, en vandaar dat hij in Zürich farmacie ging studeren.

Toch kroop het bloed waar het niet kon gaan: al op zijn twintigste dirigeerde hij zijn eerste concert in Buenos Aires. Later vervulde hij vrij kortstondige chef-dirigentschappen in Düsseldorf, Zürich en Stuttgart. Al snel bleek hij wars van een dergelijk routinebestaan en ging hij zich beperken tot korte maar voor alle betrokkenen hevige gastoptredens. Deze ontwikkeling had hij gemeen met iemand als Carlo Maria Giulini, met wie hij ook de beheersing van een slechts klein kernrepertoire en een steeds sporadischer reeks optredens deelde. Maar Kleiber herinnert ook aan iemand als Glenn Gould, ook hij was de raadselachtige kunstenaar die telkens net vertrokken is, aanwezig in zijn afwezigheid, maar gelukkig minder afhankelijk van de dweepzucht van die Gouldbewonderaars.

Hij had ook de reputatie een perfectionist te zijn en met name bij de opera een onmogelijk aantal repetities te eisen. Maar in de omgang met musici schijnt hij een heel aimabel man te zijn geweest. Impresario's en anderen in het muziekbedrijf beschouwden hem echter min of meer als een enfant terrible dat extreem hoge artistieke eisen stelde, optredens op het laatste moment annuleerde en door juristen voorgelegde overeenkomsten als vodjes papier afdeed. Het verhaal ging dat de bijna mythische dirigent alleen wilde dirigeren als hij in geldnood zat of per se een nieuwe auto wilde hebben. In 1996 dirigeerde hij in ieder geval een concert in Ingolstadt, de thuishaven van Audi, met als 'beloning' een Audi A8 met alles erop en eraan.

Na concerten in Japan in 1994 werd het stil rond Kleiber. Hij dirigeerde nog slechts incidenteel het Beierse Staatsorkest en het orkest van de Beierse omroep en trad hij nog op in plaatsen als Laibach, Las Palmas, Ravenna, Valencia, Las Palmas en in Sardinië. In 1999 trok de briljante dirigent de dubbele maatstreep achter zijn carrière.

Carlos Kleiber overleed na een lange, slopende ziekte op 13 juli in zijn vakantiehuis in Slovenië en werd zaterdag jl. in Konsjica begraven.

Gelukkig zijn degenen die zijn concerten en operavoorstellingen hebben meegemaakt, maar gelukkig ook zijn wij, consumenten van beeld- en geluidsdragers, die kunnen putten uit een weliswaar beperkte maar bijzonder indrukwekkende discografie. Het hieronder genoemde schaarse gedocumenteerde materiaal heeft over de hele linie een zeer hoge intrinsieke muzikale waarde. Stuk voor stuk gaat het om bijzondere opnamen. Wie bijvoorbeeld Carlos Kleibers visie op Brahms IV, Beethoven V en VII niet kent, mist véél maar hij kan zijn schade gelukkig inhalen want de opnamen werden door DG in de bekende 'Originals' serie uitgebracht en zijn nog steeds verkrijgbaar.

Wie de nog jongere dirigent aan het werk wil zien en horen mag niet verzuimen de Stuttgartse repetitie dvd-v te ondergaan. Verder is te hopen dat DG en Philips de ooit alleen in vhs band- en laserdisc beeldplaat formaat voorhanden beeldopnamen nu ook onverwijld op dvd-v ter beschikking komen. Maar wie weet komen uit diverse omroeparchieven nog veel meer memorabele vertolkingen te voorschijn. Mooi en waardevol zou het zijn!   

Onze Japanse collega Toru Hirasawa biedt veel informatie over zowel Erich als Carlos Kleiber op www.thrsw.com

Discografie

Beethoven: Symfonie nr. 4. Concertgebouworkest. Philips 411.467-2. 1983

Beethoven: Symfonie nr. 4. Beiers Staatsorkest. Orfeo C 100.841.1982

Beethoven: Symfonieën nr. 5 en 7. Wiener Philharmoniker. DG 447.400-2, 471.630-2 (sacd). 1976

Beethoven: Symfonie nr. 5. Wiener Philharmoniker. DG 415.861-2. 1974

Beethoven: Symfonie nr. 6. Beiers Staatsorkest. Orfeo C 600.031B. 1983

Beethoven: Symfonie nr. 7. Wiener Philharmoniker. DG 415.862-2. 1974

Bizet: Carmen. Obraztsova, Plácido Domingo, Isobel Buchanan e.a. met het Ensemble van de Weense Staatsopera. Golden Melodram GM 6.0003 (2 cd's). 1978

Brahms: Symfonie nr. 4. Wiener Philharmoniker. DG 400.037-2 en 457.706-2. 1980

Brahms: Symfonie nr. 4; Weber: Ouverture Der Freischütz. Wiener Philharmoniker. Golden Melodram GM 4.0044. 1979

Dvorák: Pianoconcert (met Schubert: Wandererfantasie). Met Svjatoslav Richter en het Beiers staatsorkest. EMI 747.967-2 en 566.895-2. 1976

Puccini: La Bohème. Ileana Cotrubas, Sonia Ghazarian, Giacomo Aragall, Jonathan Summers, John Rawnsley en het Ensemble van Covent Garden, Londen. Golden Melodram GM 6.004 (2 cd's). 1978

Puccini: La Bohème. Ileana Cotrubas, Lucia Popp, Luciano Pavarotti, Lorenzo Saccomani, Evgeny Nesterenko met het Ensemble van La Scala, Milaan. Golden Melodram GM 5.0038 (2 cd's). 1978

Schubert: Symfonieën nr. 3 en 8. Wiener Philharmoniker. DG 449.745-2. 1978

J. Strauss: Die Fledermaus. Julia Varady, Lucia Popp, Hermann Prey, René Kollo, Bernd Weikl, Ivan Rebroff, Benno Kusche, Andrea Gruber met het Ensemble van de Beierse Staatsopera. DG 415.646-2, 457.765-2 (2 cd's); Hoogtepunten: 463.087-2. 1975

J. Strauss: Die Fledermaus. Gundula Janowitz, Wolfgang Brendel, Brigitte Fassbaender, Otto Schenk e.a. met het Ensemble van de Beierse Staatsopera. Golden Melodram GM 6.008 (3 cd's). 1975

R. Strauss: Elektra. Birgit Nilsson, Gwyneth Jones, Marta Szirmay, Donald McIntyre met het Ensemble van Covent Garden, Londen. Golden Melodram GM 6.0001 (2 cd's). 1977

R. Strauss: Der Rosenkavalier. Solisten met het Ensemble van La Scala Milaan. Myto MCD 2218 (3 cd's). 1976

Verdi: Otello. Plácido Domingo, Mirella Freni, Piero Cappuccilli, Jone Jori, Giuliano Ciannella, Dano Raffanti, Luigi Roni en het Ensemble van La Scala, Milaan. Myto 2 MCD 971.150, Music & Arts 1043 (2 cd's). 1976

Verdi : La traviata. Maliponte, Wolfgang Brendel e.a. met het Ensemble van de Beierse Staatsopera. Golden Melodram GM 6.0002 (2 cd's). 1978

Verdi : La traviata. Ileana Cotrubas, Stefania Malagu, Plácido Domingo, Sherill Milnes, Giovanni Foiani, Alfredo Giacomotti e.a. met het Ensemble van de Beierse Staatsopera. DG 415.132-2  en 459.039-2 (2 cd's); hoogtepunten: 445.469-2. 1977

Verdi: La traviata. Ileana Cotrubas, Giacomo Aragall, Renato Bruson, Manfred Jungwirth e.a. met het Ensemble van de Beierse Staatsopera. Golden Melodram GM 6.009 (2 cd's). 1978

Wagner: Tristan und Isolde. Margaret Price, Brigitte Fassbaender, Eberhard Büchner, Anton Dermota, Werner Götz, René Kollo, Dietrich Fischer-Dieskau, Wolfgang Hellmich en Kurt Moll met de Staatskapelle Dresden. DG 413.315-2 (4 cd's). 1982

Wagner: Tristan und Isolde. Solisten met het Ensemble van La Scala, Milaan. Myto MCD 993208 (4 cd's). 1978

Weber: Der Freischütz. Gundula Janowitz, Edith Mathis, Peter Schreier, Günther Leib, Bernd Weikl, Theo Adam, Frans Crass en Siegfried Vogel met het Leipzigs omroepkoor en de Staatskapelle Dresden. DG 415.432-2, 457.736-2  (2 cd's). 1973

Nieuwjaarsconcerten 1989 en 1992. Werken van Johann sr. en jr., Josef Strauss en Otto Nicolai. >Sony 53385 (3 cd's).

Carlos Kleiber in light music. Werken van Offenbach, Nicolai, Joh. en Jos. Strauss. Resp. Orkest van de Rheinische Oper, Düsseldorf en het orkest van het Stadttheater Zürich. Golden Melodram GM 4.0051 (2 cd's). 1963/1966

Carlos Kleiber conducts<. Opnamen met het Chicago Symfonieorkest, het Keuls omroep Symfonieorkest en het Weens Symfonieorkest. Golden Melodram GM 4.0043 (4 cd's).

Nieuwjaarsconcert Wenen 1989 met de Wiener Philharmoniker. Sony 45564.

Nieuwjaarsconcert Wenen 1992 met de Wiener Philharmoniker. Sony 48376.

Laserdisc beeldplaat, dvd-v en vhs videocassette:

Beethoven: Symfonieën nr. 4 en 7. Concertgebouworkest. Philips 070-100-3 (vhs), 070-100-1 (ld). 1983

Brahms: Symfonie nr. 2; Mozart: Symfonie nr. 36. Wiener Philharmoniker. Philips 070-161-3 (vhs). 1991

Joh. Strauss: Die Fledermaus. Pamela Coburn, Brigitte Fassbaender, Janet Perry, Eberhard Wächter met het Ensemble van de Beierse staatsopera. DG 072-500-1 (2 ld's), 073-007-9 (DVD), 072-400-3 (vhs), 073-007-9 (dvd-v).

R. Strauss: Der Rosenkavalier. Felicity Lott, Kurt Moll, Anne Sofie von Otter, Gottfried Hornik, Barbara Bonney, Heinz Zednik met het Ensemble van de Weense Staatsopera. DG 072-443-1 (2 ld's), 072-443-3 (vhs), 073-008-9 (dvd-v). 1994

R. Strauss: Der Rosenkavalier. Gwyneth Jones, Brigitte Fassbaender, Lucia Popp, Francisco Araiza met het Ensemble van de Beierse staatsopera. DG 072-505-1 (2 ld's), 072-405-3 (vhs). 1979

Verdi: Otello. Plácido Domingo, Mirella Freni, Piero Cappuccilli, Jone Jori, Giuliano Ciannella, Dano Raffanti, Luigi Roni en het Ensemble van La Scala, Milaan. >Belcanto society BCS 0676 (vhs). 1976

Weber: Ouverture Der Freischütz; J. Strauss: Ouverture Die Fledermaus, repetitie en uitvoering. Südfunk orkest. TDK DV-DOCCK (dvd-v). 1970

Nieuwjaarsconcert 1989 in Wenen. Wiener Philharmoniker. DG 072-246-1 (ld), 072-146-3 (vhs).

Nieuwjaarsconcert 1992 in Wenen. Wiener Philharmoniker. Philips 070-152-3 (vhs).


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links