CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, november 2019

Weigl: Symfonie nr. 4 in f - nr. 6 in a

Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz o.l.v. Jürgen Bruns
Capriccio C5385 • 73' •

Opname: mei 2019, Philharmonie, Ludwigshafen (D)

   

De Oostenrijkse componist met joodse wortels Karl Weigl - schreef zes symfonieën, waarvan hij alleen de eerste drie heeft gehoord. De Vierde, uit 1936, kunt u op deze cd voor het eerst van uw leven beluisteren, bijna honderd jaar na haar ontstaan! Eindelijk gerechtigheid.. of valt het niet meer te ontkennen dat de vernietiging die Hitler veroorzaakte met instemming van de zwijgende meerderheid nog veel te lang heeft kunnen doorzieken?

Karl Weigl werd in 1881 geboren in Wenen, en volgde als jongen privélessen bij Alexander von Zemlinsky, een vriend van de familie. Hij studeerde aan de Weense Universiteit bij Robert Fuchs en werkte na de dood van zijn vader van 1904 tot 1906 onder Gustav Mahler als korrepetitor aan de Weense Hofoper. Daarna waagde hij de stap om zich als componist zelfstandig te vestigen, geholpen door vroege successen met zijn Derde Strijkkwartet, opus 4 (Beethoven Preis 1910) en de Eerste Symfonie opus 5 (1908). Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed hij wegens bijziendheid bureaudienst, en in 1918 werd hij leraar aan het Neue Wiener Konservatorium. In 1928 volgde hij Hans Gál op als Lektor aan de Weense Universiteit. Karl Weigl zag zich in 1938 door zijn joodse afkomst gedwongen om zijn leven elders voort te zetten en vestigde zich met vrouw en zoon in de Verenigde Staten, waar hij doceerde in Boston en Philadelphia, en kans zag om zijn Vijfde en Zesde symfonie en zijn drie laatste strijkkwartetten te schrijven voor hij in 1949 in New York overleed. Zijn vrouw Valerie (Vally), die eveneens componeerde, heeft hem tot 1982 overleefd.

Weigls naturalisatiecertificaat (1944)

Weigl was een succesvol componist, die kon rekenen op de steun van beroemde dirigenten als Wilhelm Furtwängler, George Szell, Bruno Walter en violist Arnold Rosé van het befaamde Rosé Quartett. Hij was bevriend met Arnold Schönberg en Anton Webern en nam deel aan de oprichting van de Vereinigung schaffenden Tonkünstler. Zijn componeren draagt daarvan geen spoor - Weigl heeft zijn leven lang vastgehouden aan de verworvenheden van de laatromantiek. Zijn Weense muzikale horizon begon bij Anton Bruckner en stopte bij Gustav Mahler, aan wie hij naar eigen zeggen alles te danken had.

De zes symfonieën dateren achtereenvolgens uit 1908, 1922, 1931, 1936, 1945 en 1947, maar de discografische belangstelling ervoor kwam pas op gang in de eenentwintigste eeuw. Het label BIS beet in 2002 het spits af met de Vijfde, bijgenaamd Apocalyptic - to the memory of Franklin Delano Roosevelt - in een uitvoering door het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin onder Thomas Sanderling; in 2005 volgde de Zesde door hetzelfde team.

Het label Capriccio heeft besloten om Karl Weigl tenminste in discografische zin zijn verdiende plaats in de muziekgeschiedenis terug te geven, en is een eind op de goede weg, met als mijlpaal de complete symfonieën van Weigl, waarvan hier de tweede aflevering verschijnt. Dirigent Jürgen Bruns (1966) staat voor de Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz, een orkest dat de afgelopen decennia een klinkende naam heeft verworven in het herontdekken van verwaarloosd repertoire uit de twintigste eeuw. We zijn er aan gewend dat in dit opzicht de loftrompet wordt gestoken over het orkest van de SWR uit Baden-Baden, maar dat bestaat al enige jaren niet meer. Gelukkig heeft de Duitse publieke omroep meer pijlen op zijn boog, en heeft de samenwerking met het label Capriccio - onder meer in de serie Modern Times - opmerkelijke vruchten afgeworpen.

Hier wordt de symfonische cyclus van Weigl voortgezet met deel twee, waarop de nummers vier en zes. De Vierde ontstond onder de dreiging van het onheil in Wenen, in 1936, en Weigl zal zelf niet eens verbaasd hebben opgekeken dat er al geen belangstelling meer voor was. Zijn linkse sympathieën had hij niet onder stoelen of banken gestoken met zijn Cantate Weltfeier, geschreven voor de 'Arbeiter-Sinfoniekonzerten' die hem in het fascistische klimaat vlak voor de Anschluss al verdacht maakte. Eenmaal in Amerika moest hij in de eerste plaats vechten voor het bestaan van zijn gezin, maar zag toch nog kans om twee symfonieën te componeren. Ook daar waren de kansen op een uitvoering nihil, en daarvan was hij zich wel bewust. Zijn klankwereld sloot niet aan bij de tijdgeest waarin collega's als Aaron Copland de toon bepaalden.

De toelichting bij deze uitgave gaat in op de invloeden die Weigl zou hebben ondergaan, en wijst daarbij op de gelijkenis tussen de Vierde symfonie en het symfonisch gedicht Till Eulenspiegel van Richard Strauss. Van de springerige chromatiek van Strauss is echter niets te bespeuren, en het wekt verwondering dat de auteur voorbijgaat aan de treffende gelijkenis tussen het zangthema uit het eerste deel en het begin van de Eerste symfonie van Mahler. Om uzelf te overtuigen van de unieke synthese die Weigl weet te smeden uit de motivische herhalingen van Bruckner en de verstilde coda's van Mahler hoeft u slechts naar de laatste vijf minuten van de Vierde te luisteren. Adembenemend.

Wanneer we daarna overschakelen naar de Zesde wordt zonneklaar dat Weigl nooit heeft vergeten wat hij tussen 1904 en 1906 leerde van Gustav Mahler, en dat hij de productie van zijn idool nauwlettend heeft gevolgd. Deze Zesde draagt duidelijke sporen van de finale van de Zevende symfonie, een werk dat lang niet begrepen werd, maar dat de Weense muziekhistorie in een machtig bouwwerk weet samen te vatten. Weigl was zich van die Weense traditie zeer bewust en zou zijn zwanenzang zomaar hebben kunnen opdragen aan de stad van zijn dromen.

Over de kwaliteit van de uitvoeringen hoeven we het eigenlijk niet te hebben, gezien de uniciteit van deze uitgave. Maar net als in de vorige aflevering wordt hier op hoog niveau gemusiceerd, mede veroorzaakt door de ruim bemeten opnametermijn van vijf dagen - dat kan alleen nog bij de publieke omroep. Niet onvermeld mag blijven dat de Karl Weigl Foundation ook het nodige heeft bijgedragen. De opname is zoals altijd bij producer Stefan Lang van topklasse.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links