CD-recensie

© Siebe Riedstra, juli 2017

Ionisation luidt de titel van deze cd. Een eerbetoog aan het werk dat Edgard Varèse in 1930 publiceerde, en dat de sluizen openzette voor een nieuw fenomeen: het slagwerkensemble. Er zal ongetwijfeld veel pionierswerk verzet zijn, maar het eerste slagwerkensemble dat wereldfaam vergaarde is zonder twijfel Les Percussions de Strassbourg, een zeskoppige groep die in 1962 zijn start maakte. In 1977 volgde Nederland met Slagwerk(groep) Den Haag en op deze cd maakt het Italiaanse Tetraktis Ensemble zijn opwachting.

Na de Eerste Wereldoorlog, waarvan het einde het begin van de 'moderne muziek' markeert, is de ontwikkeling van het slagwerk en zijn bespelers in een fenomenale stroomversnelling geraakt. Het zal menigeen verbazen dat voor een door het slagwerk gedomineerde partituur als Le Sacre du Printemps slechts vier slagwerkers en twee paukenisten nodig zijn. Varèse zet in 1930 dertien spelers aan het werk. Het ligt in de natuur der dingen dat hedendaagse slagwerkvirtuozen zich uitgedaagd voelen, en er achter komen dat je met een slimme opstelling en een torenhoge ambitie lang geen dertien spelers nodig hebt. Dus spelen de mannen (geen vrouwen) van Tetraktis deze partituur met zijn zessen. Spannend voor de spelers, en de luisteraar die van niets weet hoort het verschil niet, al zullen puristen beweren dat de voorschriften van de componist met voeten getreden zijn.

In Ionisation domineren vooral de sirenes, maar in de stukken die Lou Harrison, Henry Cowell en John Cage rond 1940 schrijven duikt een nieuw instrumentarium op. Gebruiksvoorwerpen als bloempotten en remschoenen uit sloopauto's worden gekoppeld aan de klankwereld van de gamelan. De Mexicaan Carlos Chavez is de enige die het volledige spectrum van het slagwerk (inclusief verschil in toonhoogte) koppelt aan een vormbewuste aanpak. Zijn Toccata uit 1942 is alleen in naam een Toccata (toccare=slaan), in werkelijkheid een driedelige sonate. Het is misschien niet het meest spectaculaire werk op deze schijf, maar het zet je wel aan het denken. En het is van alle hier te beluisteren werken veruit het beste geïnstrumenteerd. Steve Reich is met zijn Music for Pieces of Wood uit 1973 de verdwaalde vreemdeling in dit gezelschap. Zijn muziek heeft niets gemeen met die van zijn grote voorgangers, maar zou zonder hun voorwerk ondenkbaar zijn.

Al met al een boeiend overzicht van een ontwikkeling die in bijna een halve eeuw zorgde voor fascinerende resultaten. De mannen van Tetraktis zijn bevlogen virtuozen en de opname verdient een speciale vermelding. De dertien voorgeschreven spelers in Ionisation zijn met zijn zessen perfect in de ruimte neergezet.

index