CD-recensie
© Siebe Riedstra, december 2022
Sweelinck to Bach - Willeke Smits Sweelinck: Echo Fantasie SwWV 255 - Die 10 Gebot Gottes SwWV 314a Reincken: Toccata in g - Fuga in g Steigleder: Dass Vatter Unser Van Noordt: Fantasia a 4 in d - Psalm 38 Böhm: Vater unser im Himmelreich Buxtehude: Praeludium in D BuxWV 139 Bach: Dies sind die heil'gen zehn Gebot BWV 678 - Praeludium & Fuga in C BWV 547 Willeke Smits (orgel) |
 |
Willeke Smits werd op 1 augustus 2018 benoemd tot organist van de Hooglandse Kerk te Leiden. Ze is daar de bespeler van drie instrumenten, het monumentale De Swart-Van Hagerbeer-orgel, het Father Henry Willis-orgel uit 1892 dat in 2015 werd geplaatst, en een kabinetorgel. Ze heeft er op haar eerste Leidense cd voor gekozen om zich te beperken tot het Hagerbeer-orgel. Een verstandige beslissing, die een ratjetoe aan repertoire omzeilt en een stevig concept mogelijk maakt.
Smits noemt haar eersteling Sweelinck to Bach, een concept dat een hommage is aan de bouwer(s) van het instrument, Leiden als orgelstad. Als uitgangspunt kiest ze de vader van de Nederlandse orgelkunst, Jan Pieterszoon Sweelinck. Van hem speelt ze de Fantasie op de manier van een Echo, kortweg Echo Fantasie, gevolgd door Die 10 Gebot Gottes. Met de tien geboden legt ze alvast een verbinding met Dies sind die heil'gen zehn Gebot van Sebastian Bach, die als voorlaatste geprogrammeerd staan.
Johann Adam Reincken (1643-1722) werd net als Sweelinck geboren in Deventer en kwam na avontuurlijke vlegeljaren uitstekend terecht in Hamburg, waar hij niet alleen organist was maar ook een belangrijke rol speelde in het plaatselijke muziekleven - hij stond aan de wieg van de Hamburger Opera am Gänsemarkt, waar Telemann later triomfen zou vieren. Reincken liet maar een handjevol orgelwerken na, en Smits koos voor twee stukken die weliswaar los van elkaar ontstonden maar een logisch geheel vormen: Toccata en Fuga in g klein. De grote verdienste van Smits is dat zij de opening van het Praeludium nu eens niet afraffelt in een zo snel mogelijk tempo, maar de gelegenheid te baat neemt om er in een kalm tempo met behulp van de achtvoets Prestant een contemplatieve rust van te doen uitgaan. De ritmische drive (en precisie!) die ze daarna aan de repeterende noten van de fuga meegeeft zorgt voor het ideale contrast. Alleen al om deze aangename verrassing wilt u deze cd beluisteren.
Johann Ulrich Steigleder (1593-1635) schreef maar liefst veertig variaties op het Vater Unser, waarin de humor niet ontbreekt. Hij gaf zijn interpreten de keuze uit vier fuga's, waarvan Smits er eentje speelt met de toevoeging Vor diejenige welchen mit langen Fugen nicht gedienst - Voor degenen die geen boodschap hebben aan lange Fuga's.
Met Antoni van Noordt (1619-1675) zijn we terug in Nederland. Van hem speelt Smits de prachtige Fantasie a 4 - de toonsoort wordt niet vermeld, maar het is die in d-klein - gevolgd door Psalm 38. Het Vater Unser van Georg Böhm (1683-1733) zorgt met zijn verwijzing naar Steigleder voor de cohesie in het programma. Een bruisend Praeludium in D van Buxtehude vormt de opstap naar de laatste componist van dit programma, Sebastian Bach.
Ook hier zorgt Smits voor een samenhang waarover is nagedacht, met opnieuw aandacht voor de bovengenoemde 10 geboden van Sweelinck. Dies sind die heil'gen zehn Gebot voor twee klavieren en pedaal met zijn cantus firmus in canon, waarvoor Smits de Vox Humana van het Bovenwerk kiest, zorgt door het extra rustige tempo voor een weldadig rustpunt tussen Buxtehude en Bachs BWV 547. De voor de hand liggende opmerking dat het Hagerbeer orgel een maatje te klein zou zijn voor de grote BWV 547 wordt zo vakkundig onderuit gehaald.
Een en ander heeft geresulteerd in een weloverwogen programma waarin alles met alles samenhangt en er in feite een lange boog wordt getrokken van Sweelinck tot Bach. Het is duidelijk dat Willeke Smits in de jaren die ze nu met 'haar' orgel heeft doorgebracht het instrument en niet te vergeten de kerkakoestiek tot op de millimeter heeft leren kennen - het orgel en de ruimte dicteren in feite haar interpretatie. In combinatie met een perfecte timing en een aanstekelijke muzikaliteit is dit een cd geworden waarop ze trots mag zijn.