CD-recensie
© Siebe Riedstra, mei 2012
 |
Penderecki: Threnody for the Victims of Hiroshima – Polymorphia
Greenwood : Popcorn Superhet Receiver – 48 Responses to Polymorphia
AUKSO Chamber Orchestra o.l.v. Krzysztof Penderecki en Marek Mos (Greenwood)
Nonesuch 530223 • 53' •
Jonny Greenwood (1971) is de gitarist van de Britse popgroep Radiohead. Dat zal veel liefhebbers van klassieke muziek niets zeggen, maar wie een half oor open houdt in de richting van de andere eigentijdse muziek zal opgemerkt hebben dat Radiohead een combo is om rekening mee te houden. Het album OK Computer (1997) is even baanbrekend genoemd als Dark Side of the Moon van Pink Floyd (1973), een plaat die hoog scoorde bij klassiek opgeleide musici. Greenwood is een fan van Penderecki, wiens vroege werken voor hem klassieke status hebben. Geen wonder: Threnody was tien jaar oud toen Greenwood werd geboren.
Krzysztof Penderecki (1933) heeft aan het begin van zijn carrière al snel de gesloten centra voor nieuwe muziek als Darmstadt, Donaueschingen en Warschauer Herfst kunnen verruilen voor de internationale concertpodia. Dat dankte hij aan zijn Threnos voor 52 strijkers uit 1961, een klaagzang die hij opdroeg aan de slachtoffers van Hiroshima. De titel zal ongetwijfeld hebben bijgedragen aan het succes van het werk; het grote publiek kreeg zo een handvat aangereikt om deze klankgeworden nachtmerrie van oorverdovende clusters, gierende glissandi en spookachtige klopgeluiden te kunnen associëren met verwoesting en fallout. Polymorphia voor 48 strijkers van een jaar later bewoont dezelfde klankwereld als Threnos, maar eindigt in een welluidend C-groot. Critici vonden dat destijds een goedkoop trucje om het publiek na het bittere klankmedicijn een suikerklontje aan te bieden. Nu kijken we daar wat minder van op, en, hoe het ook zij, niemand minder dan Herbert von Karajan nam het op zijn repertoire.
Jonny Greenwood heeft zijn fascinatie voor deze twee werken omgezet in noten van zichzelf, voor dezelfde bezetting (strijkorkest) en met gebruikmaking van dezelfde technieken. Maar de titels verklappen dat er inmiddels een halve eeuw is verstreken sinds Penderecki zijn hallucinerende klanken op ons losliet. Er schuilt een flinke dosis ironie in Greenwoods antwoord op Threnos: Popcorn Superhet Receiver (superhet[erodyne] receiver is een radiotechnische term). Greenwoods reactie op Polymorphia is al even eigenzinnig, want hier werkt hij van achteren naar voren. Hij neemt het ‘slotakkoord’ (C-groot) als uitgangspunt en verwerkt vervolgens zijn eigen associaties met die drieklank en Penderecki’s klankvondsten. Daar voegt hij zijn eigen muzikale bagage aan toe, van Bach tot Xenakis. Nieuwe muziek? Reken maar!
Nu klassieke muziek steeds sneller zijn maatschappelijke relevantie verliest worden er door de gevestigde instanties wanhopige pogingen ondernomen om het tij te keren. Dat leidt vaak tot treurniswekkende en beschamende ondernemingen, die onder het kopje crossover de illusie moeten wekken dat het met die klassieke muziek allemaal wel meevalt. Wat daarbij vergeten wordt is één cruciale waarheid: het is de componist die de dienst uitmaakt. Dat geldt voor klassieke muziek niet minder dan voor alle andere – pop, jazz of krontjong. Zonder componisten geen nieuwe muziek, en zonder nieuwe muziek geen nieuw publiek. Zo eenvoudig is het. En daarbij maakt de leeftijd van componisten, uitvoerenden en publiek geen moer uit. Mick Jagger is net zo oud als het ‘vergrijsde’ volkje dat al meer dan honderd jaar de concertzalen bevolkt. En ieder jaar worden we met zijn allen 365 dagen ouder.
Wanneer een popmuzikant zich richting symfonieorkest begeeft ontstaan kassakrakers zoals we die kennen van Paul McCartney en Elvis Costello. Goeie songwriters, dat wel, maar als componisten komen ze niet verder dan de salonmuziek van onze betovergrootouders. Dat het ook anders kan laat Jonny Greenwood horen. Dit is overigens geen steen in de vijver, want zijn werk was al in 2005 te horen op de BBC Proms. Het BBC Symphony Orchestra speelde o.l.v. Martin Brabbins, en een opname voor de BBC televisie is te zien op Youtube. Naar aanleiding van uitvoeringen tijdens het Waterloo Festival in upstate New York, werd Popcorn Superhet Receiver al eens eerder op cd gezet. Nonesuch maakte deze voortreffelijke nieuwste opname in september 2011, tijdens twee concerten in Wroclaw. Penderecki, nog net geen tachtig, dirigeerde zijn eigen werken. Ze mogen inmiddels iets van hun overrompelende nieuwwaarde hebben verloren, voor een nieuwe generatie zijn ze duidelijk nog steeds een bron van inspiratie. Zolang er gecomponeerd wordt is er hoop.