CD-recensie

© Siebe Riedstra, mei 2024

Left Hand Legacy is de titel van deze cd, het tweede deel van een project dat gewijd is aan de werken voor piano linkerhand die gecomponeerd werden voor de Oostenrijkse pianist Paul Wittgenstein (deel 1 werd hier besproken). Het is een initiatief van de Nederlandse pianist Folke Nauta (1973-2023). Nauta zag net als Wittgenstein een bloeiende carrière wreed verstoord door een hardnekkige blessure (focale dystonie) aan zijn rechterhand en hield zich al langere tijd bezig met repertoire voor de linkshandige pianist. Nauta studeerde in 1997 met onderscheiding af aan het Conservatorium van Amsterdam. Zijn docent was Jan Wijn (1934-2022), die eveneens het gebruik van zijn rechterhand verloor door focale dystonie en zich daarna toelegde op het repertoire voor de linkerhand.

Onverwacht en ongewild is dit tweede album echter het laatste waaraan Folke Nauta zijn medewerking heeft kunnen verlenen. In de zomer van 2023 kwam hij plotseling te overlijden, slechts vijftig jaar oud. Een persoonlijke tragedie en een groot verlies voor de muziekwereld. Op dit album zijn de laatste opnamen met Folke Nauta als pianist samengebracht. In de geest van Nauta zet het ensemble het project door en heeft een waardige opvolger gevonden in de Oekraïense pianist Antonii Baryshevskyi.

Paul Wittgenstein (1887-1961) verloor in de Eerste Wereldoorlog zijn rechterarm, maar weigerde zijn loopbaan als pianist op te geven en ontwikkelde een volwassen speelmethode voor de linkerhand alleen. Hoe hij dat voor elkaar kreeg is nog een verhaal apart. In het krijgsgevangenkamp tekende hij op een houten kist een pianoklavier met de juiste afmetingen, waarop hij de vingerzettingen en speelmogelijkheden kon nabootsen. Wittgenstein was de zoon van de schatrijke grootindustrieel Karl Wittgenstein - en broer van de filosoof Ludwig - en kon het zich permitteren om opdrachten te geven aan de grootste componisten van zijn tijd. Zo ontstonden pianoconcerten voor de linkerhand van Ravel, Prokofjev, Strauss, Britten, Hindemith en Schmidt. Wittgenstein beschouwde die stukken als zijn persoonlijk eigendom, niemand anders mocht ze spelen en hij maakte naar believen veranderingen (in het concert van Ravel!!) of speelde ze helemaal niet, zoals de concerten van Prokofjev en Hindemith. Behalve pianoconcerten voor de linkerhand gaf Wittgenstein opdrachten voor de nodige kamermuziekwerken in diverse bezettingen. De meest voorkomende bezetting is die voor piano, strijktrio en klarinet (Ludwig Wittgenstein was behalve filosoof ook klarinettist).

Het oudste werk op deze cd is van de Oostenrijker Josef Labor (1842-1924), huisvriend van de familie Wittgenstein, waar muziek in een hoog aanzien stond. Labor was vanaf zijn derde jaar blind, en genoot niet alleen groot aanzien binnen de familie, maar was ook goed bevriend met Johannes Brahms. Nog voor Wittenstein uit krijgsgevangenschap was teruggekeerd had Labor voor hem al werken voor de linkerhand geschreven, en hij zou dat blijven doen. Daaronder zijn drie Konzertstücke (1915, 1916, 1923), een Serenade met blazers (1921), een Pianokwartet en twee Pianotrio's. Op deze cd is het Tweede pianotrio in g, voor klarinet, altviool en linkerhandpiano uit 1919 opgenomen. Een volbloed romantisch werk, duidelijk beïnvloed door Brahms, met een verbazingwekkende factuur: op geen enkel moment wordt de luisteraar zich bewust van het feit dat hier niet sprake is van tweehandig pianospel. In zijn toelichting maakt Nauta melding van de grote verering die Labor binnen de familie Wittgenstein toeviel, waar men hem naast de vijf grote componisten Haydn, Mozart, Beethoven, Schubert en Brahms een zesde plaats gunde.

Met zijn landgenoot Franz Schmidt (1874-1939) kon Wittgenstein het kennelijk goed vinden, want die schreef maar liefst vijf substantiële werken voor hem. Drie ervan zijn concertante partituren met orkest, de overige twee kamermuziekwerken in de vorm van pianokwintetten, waarin een van de vioolstemmen is vervangen door de klarinet. Schmidt componeerde in de grote romantische traditie van Brahms en Wagner, had een gelukkige hand van schrijven voor de piano, maar heeft wonderlijk genoeg slechts een enkel pianowerkje nagelaten. Hij gaf verre de voorkeur aan het orgel, waarvoor hij een fors oeuvre componeerde. Op deze cd vinden we het Tweede Kwintet, in Bes, geschreven in 1932. Overigens maakt Folke Nauta ons in de toelichting fijntjes attent op het feit dat Schmidt aan de werken voor Wittgenstein een villa in Perchtoldsdorff heeft overgehouden.

Dit is niet alleen door het gekozen onderwerp een uitgave om van te watertanden. In alle opzichten is hier een prestatie geleverd die niet genoeg geprezen kan worden. De uitstekend geschreven toelichting (ook Nederlands!) van cellist Michiel Weidner en Folke Nauta staat boordevol interessante feiten, en de vormgeving met veel foto's is prachtig (geen plastic!). Tom Peeters was verantwoordelijk voor een schitterende opname, warm, ruim en toch doorzichtig. De muzikale prestaties van alle betrokkenen verdienen de hoogste lof.

Een schitterend en blijvend In Memoriam Folke Nauta.

index