CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, december 2022

Entartete Seelen

Krása: Passacaglia & Fuga

Ullmann: Drie Liederen (voor sopraan en strijktrio)

Rettich: Paul Verlaine Chante (voor sopraan en strijktrio)

Frid: Strijktrio op. 1

(Adolf) Strauss: Ich weiss bestimmt, ich werd dich wiedersehn!

Navarro: Spleen – Adagio

(Ilse) Weber: Wiegala

Simone Riksman (sopraan), Ensemble Nova Sonantia: Frank de Groot (viool), Jan Navarro (altviool), Liesbeth Bosboom (cello)
Et'cetera KTC 1777 • 69' •
Opname: juli 2021, Dorpskerk, Rhoon

 

Entartete Seelen luidt de titel van deze cd, in tegenstelling tot het voor de hand liggende Entartete Musik. Wie er het cd boekje op naslaat vindt geen verklaring voor die keuze, maar een bezoekje aan de website van de deelnemende musici, Ensemble Nova Sonantia geeft het antwoord. Het programma op deze cd werd in concertvorm gepresenteerd op zondag 1 november, een dag voor Allerzielen, waarop de doden worden herdacht.

De stichting Nova Sonantia werd in september 2017 opgericht door violist en artistiek leider Frank de Groot. Hij is violist in het Rotterdams Philharmonisch Orkest en was dertig jaar aanvoerder van het Doelen Kwartet. Voor het Ensemble Nova Sonantia nodigt hij bevriende en gelijkgestemde musici uit. Op deze cd, het debuut van het ensemble, zijn dat de altviolist Jan Navarro, ook lid van het RPhO, en Liesbeth Bosboom, celliste in het Symfonie Orkest van Antwerpen. Als gastsoliste werd de sopraan Simone Riksman gevraagd, zij was een aantal seizoenen verbonden aan de opera van Sankt Gallen, in de tijd dat Otto Tausk daar chef-dirigent was.

Het streven van Frank de Groot is helder: muziek die om wat voor reden dan ook onderbelicht is gebleven en wel degelijk aandacht verdient. In dit geval zijn dat vier joodse componisten die in Auschwitz vergast werden en twee joodse componisten die in Nederland onderdoken. Er is ook ruimte gemaakt voor een springlevende componist, de altviolist van het ensemble, Jan Navarro (1985). Hij schreef in de donkere coronadagen een Adagio ter herinnering aan zijn pas overleden moeder, met als vervolg een zetting van Spleen, een van de bekendste gedichten van Baudelaire. Troostrijke klanken in een beklemmend post-Mahleriaans idioom.

De cd opent met een van de bekendste werken die in Theresienstadt werden geschreven, de Passacaglia en Fuga van Hans Krása (1899-1944). Een meesterlijk stuk muziek dat gelukkig al vele malen werd opgenomen, recentelijk nog door het The Hague String Trio. Dan volgt Herbst, een lied van Viktor Ullmann, dat samen met twee andere liederen als Lieder der Tröstung op de cd staan. Ze zijn als Drie Liederen voor sopraan en strijktrio uitgegeven door Schott, en bij mijn weten nog niet eerder opgenomen. Ullmann mag gerust de belangrijkste stem die ons uit Theresienstadt bereikte genoemd worden. Zijn eenakter Der Kaiser von Atlantis is sinds de Amsterdamse première in 1975 aan een gestage opmars bezig. Ullmann was een overtuigd theosoof, die in deze drie liederen teksten gebruikte van Albert Steffen, de grote voorman van de theosofische beweging in Duitsland.

Dan blijven twee namen over die we nauwelijks nog kennen. De componist Adolf Strauss en de ziekenverzorgster Ilse Weber (1903-1944). Adolf Strauss (1902-1944) maakte naam in de lichte muziek, en zijn afscheidslied – want dat is het – Ich weiss bestimmt, ich wird dich wiedersehn, klinkt als een navrante operetteschlager. Ook hij overleefde het kamp niet. Ilse Weber was geen componiste, maar werd gedeporteerd naar Theresienstadt en daar tewerkgesteld als verzorgster van zieke kinderen. Voor hen zong ze met haar gitaar een wiegelied, Wiegala. Het vormt de hartverscheurende afsluiting van deze cd; de vertolking van Simome Riksman dringt in het merg.

Wilhelm Rettich (1892-1988) kennen we in Nederland door zijn naoorlogse activiteiten als dirigent bij de VARA en de Hoofdstadoperette. Geza Frid (1904-1989) dook in de oorlogsperiode onder in Nederland en vormde met Luctor Ponse een gerenommeerd pianoduo. Op twee cd-uitgaven die ik hier besprak zijn ze uitgebreid aan de orde gekomen. Het Trio opus 1 van Frid werd al eerder opgenomen, maar de liederencyclus Paul Verlaine Chante van Rettich is bij mijn weten nieuw in de catalogus.

De toelichting werd verzorgd door Frank de Groot en Simone Riksman, de uitstekende opname was in handen van Bert van Dijk. Dit is een cd die niet alleen om aandacht schreeuwt door de programmering, Simone Riksman en Frank de Groot en zijn vrienden hebben hun hele ziel en zaligheid gelegd in een sublieme productie die tot nadenken stemt en zijn naam volledig waar maakt.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links