CD-recensie
© Siebe Riedstra, oktober 2022
Gluck: Don Juan – Sémiramis Le Concert des Nations o.l.v. Jordi Savall |
Te oordelen naar de foto's in het boekje moet het behoorlijk koud geweest zijn tijdens de opnamesessies voor deze cd. De musici dragen mutsen, sjaals en vingerloze handschoenen, en tussen de lessenaars wemelt het van de elektrische kacheltjes. De enige die geen last van de kou schijnt te hebben is dirigent Jordi Savall, terwijl hij nu juist de man van het sobere gebaar is. Op de lessenaars stonden twee ballet pantomimes van Christoph Willibald von Gluck: Don Juan en Sémiramis.
Christoph Willibald von Gluck (1714-1787) vestigde zich na omzwervingen door heel Europa in 1752 in Wenen. Daar bracht hij belangrijke hervormingen tot stand in de dramaturgische opzet van zowel opera als ballet. Hij maakte korte metten met de opera seria en voegde aan de verplichte balletsuites een verhaallijn toe. Samen met tekstdichter Raniero de Calzabighi en choreograaf Gasparo Angiolini presenteerde hij in oktober 1761 het ballet Don Juan ou le Festin de Pierre. Met zo'n twintig minuten en zestien korte deeltjes bepaald nog geen volwassen ballet. Vanwege het grote succes voegde Gluck er in de volgende jaren een aantal deeltjes aan toe, resulterend in de hier opgenomen concertversie, met een lengte van bijna drie kwartier en 32 nummers die voor een deel zonder onderbreking in elkaar overgaan.
De toelichtende tekst is niet helemaal helder over de samenstelling van de originele partituur van zestien deeltjes. Wie daar toch een beeld van wil hebben kan terecht op YouTube, waar een concertuitvoering te zien is door Giovanni Antonini met zijn Giardino Armonico. Dat is ook de versie die Antonini gebruikte in het kader van zijn opname van de complete symfonieën, The Haydn Project 2032. Ze is daar te beluisteren op de eerste cd van de serie.
Eerder verscheen op het label Sony een cd met exact dezelfde werken, gespeeld door Tafelmusik onder Bruno Weil. De befaamde musicoloog H.C. Robbins Landon verzorgde daarvoor de toelichting en legt de nadruk op het feit dat in deze balletmuziek de geboorte van de Sturm und Drang plaatsvond: in het laatste deel horen we de hellevaart van de Don in een furieus aangezet allegro in d mineur. Die muziek was zo succesvol dat ze door Gluck werd ingelast als entr'acte in de Parijse versie van zijn Orphée et Euridice. Nog opvallender is dat Luigi Cherubini deze noten koos als basis voor de finale van een symfonie in d-mineur, met de ondertitel La Casa del Diavolo. Van die symfonie kunt u op YouTube een gedreven concertuitvoering beluisteren en bekijken door Sinfonietta Amsterdam. Het was overigens niet de enige keer dat iemand leentjebuur speelde uit deze partituur: Mozart maakte dankbaar gebruik van de fandango (track 20 in deze uitvoering) als dansmuziek in zijn Nozze di Figaro (finale derde akte).
Die Fandango zegt in muziek meer over de uitvoering door Jordi Savall en zijn Concert des Nations dan woorden kunnen uitdrukken. In praktische zin kan dat gelukkig wel: Savall kiest ervoor om die typisch Spaanse dans op te fleuren met een gitaar en castagnetten. Juist daardoor ontstaat een theatrale sfeer die andere opnamen ontberen. Het is een klein wonder hoe de toevoeging van een gitaar en een chitarrone aan het continuo de couleur locale aan de noten van Gluck toevoegt, zelfs wanneer we niet weten of Gluck ze destijds bij de première in Wenen toepaste. De kers op de taart is de ingelaste omineuze paukenroffel bij de ondergang van de Don.
Als aanvullend werk horen we een ander ballet, Sémiramis, dat volgde op het succes van Don Juan, en in 1765 in het Burgtheater in Wenen werd gepresenteerd. Daarin wordt het voor het publiek van destijds al even gruwelijke verhaal van de matricide van Sémiramis door haar eigen zoon Ninias verteld. De bezetting van dit werk is iets groter door de toevoeging van trompetten en pauken.
Gelukkig hebben de koude temperaturen in januari 2022 geen enkele invloed gehad op de stemming van de oude instrumenten. Savall en zijn manschappen hebben hoorbaar plezier aan deze hier en daar (vooral voor de strijkers) uiterst virtuoze noten. Zoals altijd bij Savall is het begeleidende boekje een kostelijk boek geworden (150 blz.) met prachtige foto's en toelichtingen in zes talen, waaronder Catalaans. Savall onderstreept keer op keer dat het bestaansrecht van de cd op deze manier geen vraagtekens behoeft.