CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, juni 2011

 

 

Ensemble Linea plays Eötvös

Sonata per sei (voor twee piano’s, drie slagwerkers en sampler)

Octet plus (voor sopraan, fluit, klarinet, twee fagotten, twee trompetten en twee trombones)

Natasha (voor sopraan, viool, klarinet en piano)

Un taxi l’attend, mais Chekhov préfère aller à pied (voor piano)

Erdenklavier-Himmelklavier nr. 2 ( voor piano)

Psy ( voor fluit, cello en cimbalon)

Cadenza (voor fluit)

Allison Bell (sopraan), Benjamin Kobler (piano), Mario Caroli (fluit), Miklos Lukacs (cimbalon), Ensemble Linea o.l.v. Jean-Philippe Wurtz

BMC CD 175 • 64' •

www.eotvospeter.com


Op 13 maart 1998 ging de eerste opera van Peter Eötvös, Tri Sestri (Three Sisters) in première. Die datum markeert het begin van een nieuwe fase in het leven van deze Hongaarse componist en dirigent. Hij werd van de ene dag op de andere een succesvol operacomponist. Dertien jaar later en vijf opera’s verder mogen we rustig vaststellen dat Eötvös zich ontwikkeld heeft tot de meest succesvolle levende operacomponist van vandaag. Alleen al in het jaar 2010 waren er tien producties van vijf opera’s te zien in belangrijke centra als München (wereldpremière van Die Tragödie des Teufels) en Londen (Angels in America). Met de discografische verspreiding van zijn opera’s is het minder florissant gesteld. Alleen Tri Sestri was een kortstondig leven op Deutsche Grammophon beschoren.

We zijn het alweer vergeten, maar Peter Eötvös woonde tussen 1995 en 2005 in Nederland, de periode waarin hij chef-dirigent was van het Radio Kamerorkest. Dat bracht met zich mee dat zijn stukken met enige regelmaat in Nederland te horen waren, uiteraard bij ‘zijn’ orkest en het Radio Filharmonisch in de ZaterdagMatinee. Maar ook bij het Concertgebouworkest, de Nederlandse Reisopera (Tri Sestri) en het Holland Festival (Angels in America). Sinds hij terugkeerde naar zijn geboorteland is het hier stil geworden rond deze interessante toondichter, en zijn we weer aangewezen op cd’s.

Het Hongaarse label BCM (Budapest Music Center Records) heeft zich in de loop van zijn bestaan bijzonder actief betoond inzake Eötvös. In januari van dit jaar bracht het een cd uit met kamermuziek, een cd die aantoont dat de componist zich de afgelopen jaren niet alleen met opera’s heeft beziggehouden. Alle werken op deze uitgave zijn gecomponeerd na het jaar 2000 – met uitzondering van Psy uit 1996, maar zelfs dat horen we hier in een nieuwe versie van recente datum.

Een veel geciteerde uitspraak van Eötvös is: ‘mijn muziek is theatermuziek’. Het is een uitspraak die hij deed lang voordat hij zich met opera ging bezighouden, en ook de toelichting bij deze cd komt op dat oude credo terug. Het theatrale in Eötvös’ orkestrale muziek zit in de opstelling, het werken met meerdere solisten, het gebruik van al dan niet gemanipuleerde versterking of het toepassen van elektronica. Ook teksten spelen vaak een belangrijke rol.

Dat merken we direct in het tweede werk op deze cd, met de titel Octet Plus. Het octet bestaat uit een fluit, een klarinet, twee fagotten, trompetten en trombones. De plus is een sopraan, die een absurdistische tekst zingt, fluistert, sist en gilt, genomen uit het hoorspel Ember van Samuel Beckett. Eötvös liet zich al eerder door dit hoorspel inspireren in zijn Now, Miss!, voor viool, synthesizer en het geluid van de zee op band uit 1972. In Octet Plus zijn de tekstfragmenten daadwerkelijk te horen; op een foto van een uitvoering in het boekje zien we hoe Allison Bell aan een cafétafeltje zit. Geen concertjurk maar theater.

Het Octet is met bijna twintig minuten een fors werk, en het openingswerk van de cd doet daar niet voor onder. De titel Sonate per sei, Sonate voor zes, refereert aan de bekendste sonate van Eötvös’ landgenoot Béla Bartók, de Sonate voor twee piano’s en twee slagwerkers, hier uitgebreid met een derde slagwerker en een synthesizer. Eötvös doet in dit werk iets wat hij in zijn overige werken nog nooit heeft gedaan, hij brengt een hommage aan een collega-componist door te refereren aan diens klankwereld. Niet door letterlijke citaten, niet door pseudo-Bartók, maar door klanken die in je onderbewustzijn direct de naam Bartók oproepen. Dat het stuk vijf delen heeft spreekt vanzelf – de vijfdeligheid is een vinding van Bartók. Het vierde deel draagt als ondertitel ‘Bartók überquert den Ozean’. Ook hier overheersen theatrale aspecten door de ruimtelijke opstelling in links-rechts van de twee piano’s met elk een slagwerker; uit het midden komen de synthesizer en de derde slagwerker. Ik kan u aanbevelen het stuk minstens eenmaal door een koptelefoon te beluisteren.

Het aanvullende repertoire bestaat uit kortere werken. Het langste is Psy uit 1996, oorspronkelijk een trio voor fluit, cello en marimba (de originele versie is te beluisteren op BIS-CD-948). Het is een uitgesproken lyrisch werk, dat door het Hongaarse volksinstrument nummer één, de cimbalon, een nieuwe kant van zichzelf laat zien.

Allison Bell zingt een tekst van Natasja, een van de hoofdpersonen in Tsjechovs ‘Drie Zusters’. Pianist Benjamin Kobler speelt twee pianowerkjes; fluitist Mario Caroli presenteert de Cadenza, gecomponeerd in 2008.

Alle werken op de cd zijn plaatpremières, met uitzondering van Natasha. Het Ensemble Linea werd opgericht door dirigent Jean-Philippe Wurtz, leerling van het Internationale Eötvös Instituut, en net als Charles Munch afkomstig uit de Elzas. De opnames werden gemaakt onder supervisie van de componist, die tevens producer was en de mastering verzorgde. Wie de Eötvös-opnames van BCM heeft gevolgd weet al dat hier topkwaliteit wordt geleverd.

Diezelfde topkwaliteit leverde Eötvös tien jaar lang in zijn betrokkenheid bij de Hilversumse orkesten. Den Haag was niet onder de indruk en besloot tot de sloop van het Radio Kamerorkest. Eötvös zag zich gedwongen Nederland te verlaten. Zes jaar later wordt de destructie onverminderd doorgezet en mag de Radio Kamer Filharmonie verdwijnen. De laatste plek waar Nederlandse componisten met enige regelmaat een kans kregen om hun orkestwerken voor het eerst te horen te krijgen. Het zal politici een rotzorg zijn. Componeren? Een linkse hobby.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links