CD-recensie

© Siebe Riedstra, april 2023

De Prix de Rome (afgeschaft in 1968) was twee eeuwen lang de belangrijkste prijs die een jonge Franse componist kon behalen. De winnaar werd voor vier jaar ondergebracht in de Villa Medici te Rome en stuurde ieder jaar een compositie naar Parijs. In 1913 won de negentienjarige Lili Boulanger de Grand Prix de Rome. Een ongehoorde gebeurtenis, niet alleen door haar jonge leeftijd maar vooral omdat de bepaald niet vrouwvriendelijke jury unaniem tot deze beslissing kwam. Lili Boulanger was de dochter van Ernest Boulanger, een componist die in 1835 zelf de Prix de Rome had gewonnen. Hij was al 77 jaar oud toen Lili werd geboren, en overleed toen ze zeven jaar oud was. Haar vier jaar oudere zus Nadia was eveneens muzikaal hoogbegaafd en sleepte de kleine Lili mee naar haar lessen. Ondanks haar uiterst fragiele gezondheid werd Lili in januari 1912 aangenomen aan het Parijse Conservatoir, en anderhalf jaar later won ze de Prix de Rome met haar cantate (eigenlijk meer een opera in één akte) Faust et Hélène. Ogenblikkelijk kreeg ze het aanbod van de gerenommeerde Italiaanse uitgever Ricordi tot het schrijven van twee (!) opera's. In de vijf jaren die haar nog restten schiep ze een handvol koorwerken, een aantal liederen, een paar orkestwerken en de schetsen voor een opera. Ze overleed op 15 maart 1918, tien dagen eerder dan Debussy, die in 1884 eveneens de Prix de Rome veroverde. Wanneer ze tijd van leven had gehad zou ze wellicht het genie van Debussy naar de kroon hebben gestoken.

Zus Nadia, geboren in 1887, was een al even opvallend talent, op haar tiende toegelaten tot het Parijse Conservatoire. Daar studeerde ze orgel bij Vierne en Guilmant, en compositie bij Widor en Fauré. Ook zij schreef zich in voor de Prix de Rome, werd in 1908 geweigerd omdat ze een instrumentale in plaats van een vocale fuga inleverde, maar behaalde een tweede prijs met haar cantate La Sirène. Een belangrijke steun en toeverlaat was haar pianodocent Raoul Pugno (1852-1914), die haar als pianiste actief inzette op zijn concerten. Uit haar biografie mogen we opmaken dat de twee een verhouding hadden die resulteerde in een nauwe samenwerking aan een opera op een tekst van Gabriele d'Annunzio, La ville morte. Na zijn overlijden heeft Nadia jaren geijverd om het werk alsnog te voltooien en uitgevoerd te krijgen. Toen dat niet lukte, en haar zus vier jaar later eveneens stierf besloot ze om haar carrière als componiste te beëindigen en legde ze zich toe op een loopbaan als docente compositie. In die capaciteit wist ze een legendarische reputatie op te bouwen, met honderden (vooral Amerikaanse) leerlingen van over de hele wereld. Een paar beroemde voorbeelden: Aaron Copland, Astor Piazzolla en Elliott Carter.

Het grootste deel van het oeuvre van zowel Nadia als Lili Boulanger bestaat uit vocale werken, waaronder een fors aantal liederen voor zangstem en piano. Ze zijn hier voor het eerst in de discografische geschiedenis bijeengebracht in een prachtige uitgave: drie cd's plus een boekje van 70 pagina's. Overigens zijn naast de liederen tevens een handvol instrumentale werkjes opgenomen voor viool of cello met pianobegeleiding. Afgaande op een interview in het blad Luister ging het initiatief tot dit project uit van de Franse mezzosopraan Lucille Richardot. Zij zingt de beide eerste cd's vol, die in hun geheel zijn gewijd aan Nadia Boulanger. Ze krijgt daarbij assistentie van de bariton Stéphane Degout, die onlangs opviel door een pracht opname van Les Nuits d'été van Berlioz op het label Alpha (hier door Aart van der Wal besproken). Op de tweede cd vinden we een proeve van de samenwerking tussen Nadia en Raoul Pugno: de cyclus Les heures claires, die tevens de naam gaf aan dit project. Pugno verwierf als componist vooral naam met een aantal operettes, Nadia werd beïnvloed door Gabriel Fauré, huisvriend van de familie Boulanger (Fauré had plezier in het begeleiden van de zingende kleine Lili).

De derde cd is in zijn geheel gewijd aan Lili Boulanger, met als centraal geplaatst zwaartepunt de cyclus Clairières dans le ciel, dertien liederen op teksten van Francis Jammes. Een ontroerend mooi werk, voltooid in 1914 en een jaar na haar dood uitgegeven. Van deze cyclus bestaan al meerdere opnamen, en dat is maar goed ook, want de vocale honneurs worden hier waargenomen door de Spaanse sopraan Raquel Camarinha. Het is triest om te moeten vaststellen dat zij in geen enkel opzicht tegen haar taak is opgewassen en het is dubbel triest dat Richardot en Degout maar vier van de 22 liederen op dit schijfje voor hun rekening nemen. Camarinha heeft de hinderlijke gewoonte om iedere langere noot aan te zetten zonder vibrato en dan alsnog te vibreren. Op die manier kan er van lange gebonden lijnen geen sprake zijn, en het dunne timbre waarover zij beschikt werkt ook niet mee.

Dat maakt deze integrale uitvoering van de liederen van de zussen Boulanger de facto tot een integrale uitvoering van de liederen van Nadia Boulanger. Op YouTube kunt u Richardot en Degout zien en horen in het duet Allons voir, een uitstekende manier om met deze twee vocalisten kennis te maken. Richardot heeft haar sporen vooral verdient in de oude muziek, maar laat hier horen dat haar stem ook in dit repertoire uitstekend floreert, met gevoel voor het idioom en een perfect verstaanbare uitspraak. De instrumentale bijdragen van viool, cello zijn van grote klasse, evenals het pianospel van Anne de Fornel. Voor de liederen van Lili Boulanger moet u ergens anders zijn, maar wat betreft Nadia is dit een waardevolle aanvulling van haar discografie, inclusief een aantal premières.

index