CD-recensie

© Siebe Riedstra, oktober 2014

In 1747 (drie jaar voor zijn dood) trad Johann Sebastian Bach toe tot de 'Correspondierende Societät der musikalischen Wissenschaften'. De Societät vroeg van zijn leden een wetenschappelijke bijdrage, die in dat eerste jaar door Bach geleverd werd in de vorm van 'Einige Canonische Veraenderungen über das Weihnachtslied Vom Himmel hoch da komm' ich her'. Bach leverde de gedrukte versie van die variaties in, die vervolgens aan de leden van de Societät werden toegestuurd. In die gedrukte versie bevonden zich raadselcanons, puzzels die door de leden van de Societät opgelost moesten worden. In zijn eigen handschrift werden die raadselcanons door Bach zelf keurig uitgeschreven. Een mooie blauwdruk voor andere raadsels waarvoor JSB ons stelde.

In Das Musikalische Opfer bevinden zich naast de schitterende triosonate en de beide ricercares voor toetsen ook een stapeltje raadselcanons. Dat zijn papieren raadsels die door een musicus die daar verstand van heeft uitgeschreven kunnen worden voor een bezetting naar keuze. Het instrumentarium van de triosonate loont zich prima voor zo'n uitwerking. In de praktijk zien we het werk dan ook door de musici van de triosonate, aangevuld met een tweede viool, op het concertpodium (en vooral in de studio) verschijnen. Al in 1952 verscheen er bij muziekuitgever Boosey & Hawkes in Londen een moderne uitgave in zakpartituur van het Opfer, waarin de Canons eerst in de 'raadselvorm' genoteerd staan, gevolgd door een praktische uitwerking. In veruit de meeste gevallen laat een opname zich heel gemakkelijk volgen aan de hand van die editie. De verrassing schuilt in de instrumentale bezetting, en die is hier heerlijk afwisselend.

Het Vlaamse ensemble Il Gardellino, opgericht door fluitist Jan de Winne en hoboïst Marcel Ponseele werkt regelmatig samen met de Italiaanse toestenist Lorenzo Ghielmi. Dat resulteert in een uiterst leerzame uitgave, waarop de raadsels van JSB als levende muziek tot klinken komen. Nadat Ghielmi zich in de beide Ricercares uit het Opfer op een pianoforte heeft uitgeleefd, laat hij de Variaties op 'Vom Himmel hoch' op een orgel horen. Wie wil weten hoe het zit met Bach en de canon kan zich hier uitleven. Het mooie is dat alle onderdelen in hun instrumentale jasje als gegoten zitten, met meester Ghielmi afwisselend op de pianoforte, het klavecimbel en het orgel. Het orgel bevindt zich in Milaan, maar is gebouwd door de strenge neobarokke orgelmaker Jürgen Ahrend. Een cd waarover is nagedacht, en die klinkt als een klok.

index