CD-recensie

© Siebe Riedstra, april 2023

In september 2016 besprak ik hier een opname van de complete strijkkwartetten van Grazyna Bacewicz, die ik besloot met de opmerking: "Een schitterende aanwinst die nieuwsgierig maakt naar dat deel van het oeuvre van deze bijzondere vrouw dat we nog helemaal niet kennen: de vier symfonieën!!"

Het heeft even geduurd, maar nu is het dan eindelijk zover. Het ondernemende label CPO presenteert hier het eerste deel van een voorgenomen serie van drie cd's waarop het complete symfonische oeuvre van Bacewicz verschijnt. Twee symfonieën die in 1933 en 1938 ontstonden zijn helaas verloren gegaan, in 1945 verscheen de eerste symfonie, in de jaren 1951, 1952 en 1953 gevolgd door de nummers twee tot en met vier. Op deze eerste aflevering maken we kennis met de nummers drie en vier. De beperkte omvang van de rest van haar symfonische oeuvre maakt vooral nieuwsgierig naar de inhoud van de derde cd. In 1962 speelde het Concertgebouworkest haar Muziek voor strijkers, trompetten en slagwerk (de eerste en enige keer dat het KCO aandacht besteedde aan Bacewicz). Dat is strikt genomen geen symfonische bezetting, maar wel een meesterlijk stuk. Hetzelfde geldt voor haar Symfonie voor strijkorkest, waarvan al meerdere registraties bestaan.  

Bacewicz (1909-1969) was een formidabele alleskunner, ze paarde een succesvolle carrière als vioolvirtuoos aan een componistenloopbaan. Daarnaast speelde ze zo goed piano dat ze haar eigen duivels moeilijke Tweede pianosonate in première bracht. Schrijven kon ze ook, ze publiceerde romans, korte verhalen en herinneringen. Haar instrumentale loopbaan werd halverwege de jaren vijftig wreed afgebroken door een ernstig auto-ongeluk. Gelukkig stak ze daarna al haar energie in haar composities. Naast vier symfonieën verschenen zeven vioolconcerten en zeven strijkkwartetten over een tijdspanne die rijkt van het eerste vioolconcert (1937) en het eerste strijkkwartet (1938) tot het zevende vioolconcert (1965) en het zevende strijkkwartet (1965).

Aan de hand van de strijkkwartetten is de ontwikkeling van Bacewicz goed te volgen. Daarbij wordt tevens duidelijk dat die ontwikkeling parallel loopt aan de politieke wederwaardigheden waarmee muziekschrijvers in en na de Tweede Wereldoorlog in Oost-Europa werden geconfronteerd. Vooral in de naoorlogse jaren heerste in Polen onder invloed van de Soviet Unie een klimaat van socrealizm waarin de arbeidersklasse verheven moest worden door herkenbare klanken - liefst uit de volksmuziek. Het moet gezegd dat Bacewicz zich op bewonderenswaardige wijze in die slangenkuil heeft weten te handhaven. Een belangrijk hulpmiddel daarbij blijkt in de symfonieën het gebruik van elementen uit de volksmuziek, in combinatie met een ijzersterke architectuur en een stuwende ritmiek.

Voor de beide symfonieën die in 1952/3 ontstonden geldt bovendien hetzelfde als voor de vroege werken van haar tijdgenoot Witold Lutoslawski (1913-1994): de invloed van Bartok is onmiskenbaar. Daar komt wat betreft Bacewicz nog een aspect bij: veel van haar snelle delen lijken geïnjecteerd met een extra dosis ritmische energie die vorm krijgt in een bijna manisch volgehouden ostinato (hardnekkige herhaling). Zelf heeft de componiste daar een aardige verklaring voor: haar energieke ongeduld werd veroorzaakt doordat ze twee maanden te vroeg werd geboren. In de finale van de vierde symfonie krijgt de luisteraar te horen waar dat toe kan leiden.

Dirigent Lukasz Borowicz (1977) heeft zich al eerder sterk gemaakt voor Bacewicz: hij dirigeerde zo'n vijftien jaar geleden de complete vioolconcerten voor het label Chandos met Joanna Kurkowicz als soliste. Een magnifieke uitgave die eveneens op onze site enthousiast en uitgebreid werd besproken door Bas van Westerop. Borowicz kreeg voor deze symfonische werken de beschikking over het orkest van de WDR in Keulen. Dat is in dit geval een zegening, want een van de beste radio-orkesten van Duitsland. De hoge eisen die aan de virtuositeit van het ensemble worden gesteld in deze uiterst virtuoze partituren worden van de eerste tot de laatste noot waargemaakt. Een schitterend eerbetoon aan de meest getalenteerde componerende vrouw van haar tijd.

index